Teknolojik ilerlemeler özellikle son yıllarda devasa bir ivme kazanmıştır ve teknolojik ürünlerin hayatımızdaki yeri ciddi bir biçimde artmıştır. Çok yüksek boyutlardaki bilgiyi saklayabilen ve oldukça az bir yer kaplayan çip de günlük hayatta sıklıkla kullandığımız pek çok teknolojik aletin üretiminde gereklilik arz eden bir parçadır. Öyle ki telefonlardan uçaklara, tıbbi cihazlardan askeri teçhizata kadar çok sayıda parçanın üretiminde karşımıza çıkan çiplerin kullanım alanı son derece geniştir.
Çoğu sektörde sıklıkla kullanılan yarı iletken çipler, süper güç olarak nitelendirilen ülkeler arasındaki yoğun rekabet nedeniyle günümüzde büyük bir öneme sahiptir. Nitekim Çin, dünyadaki en büyük çip üreticisi konumundadır. Amerika Birleşik Devletleri, Tayvan gibi ülkeler bu alanda Çin’i takip etmektedir. Çip tüketiminde ise Amerika Birleşik Devletleri ilk sırada olup Çin, ABD’nin ardından ikinci sırada bulunmaktadır.
2019 yılının sonlarında Çin’in Wuhan şehrinde ortaya çıkan COVID-19, tüm dünyada karantina önlemlerini beraberinde getirmiştir. Bunun sonucunda, özellikle Uzak Doğu ülkelerindeki çip üretiminin sekteye uğraması kaçınılmaz hale gelmiştir. Her ne kadar kriz 2020 yılının Mart ayında başlamış olsa da pandemiyle birleşen diğer bazı faktörler krizin global bir etki yaratmasına sebep olmuştur.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nin Çin’e uyguladığı yaptırımlar, birtakım sorunları beraberinde getirmiştir. Uygulanan yaptırımlardan en fazla dikkat çekenlerden biri, Huawei ambargosunun Çinli teknoloji devi üzerinde yarattığı en yıkıcı etki, üretimin randımanlı şekilde sürdürülebilmesi için gereken çip miktarının tedarik edilememesi olmuştur.
Son dönemde Tayvan’da yaşanan kuraklık ise çip üretimi sırasında büyük miktarda su kullanılması gerektiğinden üretimin yapılmasını bir hayli zorlaştırmıştır. Ayrıca, Japonya’daki bir fabrikada çıkan yangın ve Teksas’ta meydana gelen kar fırtınası da problemin derinleşmesine yol açmıştır. Rusya-Ukrayna Savaşı da krizi ayrı bir boyuta taşımıştır. Ukrayna’nın ürettiği neon gazı ve Rusya’nın ürettiği paladyum, çip üretiminde kullanılan maddelerin temelini oluşturmaktadır. İki ülke arasındaki savaş, haliyle otomotiv ve elektronik gibi alanlarda faaliyet gösteren dev şirketler için de tehdit oluşturmaktadır.
Oldukça büyük bir etki yaratan çip krizine rağmen, geçen süre zarfında elektronik sektöründe büyük bir büyüme meydana gelmiştir. Bunun en önemli sebebinin talepteki artış olduğu söylenebilir. Talebin bu denli yükselmesinin ana nedeni, COVID-19 pandemisi sonrası dijitalleşme sürecinin olağanüstü bir ivme kazanmasıdır.
Ancak otomotiv, bilişim, savunma gibi sektörler başta olmak üzere birçok sektör, yaşanan kriz sonucunda ağır yara almıştır. Elektronik sektöründe beklenenin çok üzerinde bir talep artışı meydana gelmesi nedeniyle tedarik bakımından bu sektöre ağırlık verilmiştir. Mevcut çip arzının tüketici elektroniği sektöründeki hareketlilik neticesinde geri planda kalan otomotiv sektörü için yeterli olmaması dolayısıyla otomobil üretiminde gözle görülür bir düşüş yaşanmıştır. Hatta bazı markalar bir süreliğine üretimlerini durdurmak mecburiyetinde kalmıştır. Bu durum, tüketicilerin ikinci el otomobillere yönelmesine neden olmuştur. Son tahlilde hem sıfır hem de ikinci el otomobil fiyatlarında net bir artış olmuştur. Türkiye’de otomotiv sektörü önemli bir yere sahiptir. Bu sektördeki problemler ülkemiz için de tehlike teşkil etmektedir.
Krizin ağırlaşmasına sebep olan başlıca faktörler:
– Tüketim alışkanlıklarındaki değişim sonucunda ortaya çıkan arz-talep dengesizliği,
– Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle çip üretmek için gereken ham maddeye ulaşılamaması,
– COVID-19 salgını dolayısıyla uygulanan karantina tedbirleri,
– Tayvan’daki su kıtlığı, Japonya ve Teksas’ta yaşanan felaketler.
Son zamanlarda, çip üretimi yapan çok sayıda firmanın yatırımlarına hız kazandırdığı görülmektedir. Dünyanın en büyük çip üreticisi konumunda olan Tayvan menşeli TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing), Güney Kore’nin teknoloji devi Samsung, Amerika merkezli teknoloji şirketi Intel ve daha pek çok firma, yeni çip fabrikaları kurarak bu alanda ilerlemeyi hedeflemektedir. Bu adımlarla özellikle araç içi elektronik sistemlerde çokça ihtiyaç duyulan çip tedariki sağlanması ve otomotiv sektörünün rahat bir nefes alması öngörülmektedir.
Krizin kısa sürede ve daha fazla hasar alınmadan aşılması ya da en azından hafifletilmesi, devletlerin çip üreten firmalara verecekleri teşvikler ile mümkün olabilir. Bu sayede, şirketler üretim kapasitelerini artıracak ve krizin etkisi altındaki sektörlerde toparlanma meydana gelecektir.
