Déjà Vu ve Jamais Vu: Zihin Oyunları
Hepimiz hayatımızın bir döneminde déjà vu, yani “daha önce yaşanmışlık hissi” duygusunu deneyimlemişizdir. Bir olayın, sanki daha önce yaşanmış gibi hissettirmesi, beynimizin karmaşık hafıza sistemleriyle doğrudan ilişkili bir durumdur. Ancak, bunun zıttı olan bir kavram da var: jamais vu.
Jamais vu, tanıdık bir şeyi aniden garip bir şekilde tanımıyor olmak hissidir. Belki de yıllardır tanıdığınız bir kelimeye veya birine baktığınızda, bir an için o şeyin size yabancı veya anlamsız geldiğini hissetmişsinizdir. İşte bu tür deneyimlere bilim dünyasında jamais vu adı veriliyor. Memory dergisinde yayımlanan ilginç bir araştırma, bu fenomenin nasıl ortaya çıktığını derinlemesine incelemeyi amaçladı.
Araştırmacılar, 94 üniversite öğrencisine çeşitli kelimelerden oluşan 12 farklı set sundu. Bu kelimeler arasında “kapı” gibi yaygın olanlar ile “kılıç” gibi daha nadir bulunanlar yer alıyordu. Katılımcılara, sıkıldıklarında, garip hissettiklerinde veya elleri ağrıdığında durabilecekleri söylendi. Amaç, bu tanıdık kelimelerin ne kadar sürede anlamsız hissettirmeye başlayacağını gözlemlemekti.
Sonuçlar oldukça ilginçti: Katılımcıların %70’i, bilim insanlarının jamais vu olarak tanımladığı bir deneyim yaşadığını bildirdi. Bu durum genellikle kelimeyi bir dakika boyunca tekrar ettikten ve yaklaşık 33 kez yazdıktan sonra meydana geldi. İkinci bir deneyde, katılımcılardan “the” kelimesini yazmaları istendi ve %55’i, kelimeyi 27 kez tekrarladıktan sonra jamais vu yaşadıklarını belirtti.
Katılımcılar, bu deneyimlerini çeşitli şekillerde ifade etti. Bazıları, el kontrolünü kaybettiklerini, diğerleri ise kelimenin yabancı görünmeye başladığını ve sanki gerçek bir kelime değilmiş gibi hissettiklerini dile getirdi. Bu ilginç fenomeni 15 yıldır inceleyen araştırmacılar, jamais vu’nun beynin bir tür “yumuşak sıfırlama” mekanizması olabileceği düşüncesindeler. Bu mekanizma, beynin tekrarlayan görevlerle karşılaştığında esnek kalmasını ve aşırı yüklenmesini önlemede yardımcı olabilir.
Özetle, tanıdık bir kelime aniden size garip gelirse ya da iyi bildiğiniz bir yüz size yabancı görünüyorsa, büyük ihtimalle jamais vu yaşıyorsunuz demektir. Bu durum, insan beyninin karmaşık işleyişini anlamak adına oldukça önemli bir gözlem sunuyor.
