Bonoboların Zihin Teorisi: Bir Şempanze Türünün Bilişsel Yetenekleri
Bir zamanlar sadece insanlar için düşünülen bir bilişsel yetenek, şimdi bir şempanze türünde de var olabilir. Kısa süre önce tamamlanan çarpıcı bir araştırma, nesli tükenmekte olan bir şempanze türü olan bonoboların, psikologlar tarafından “zihin teorisi” olarak adlandırılan ilginç bir yeteneğe sahip olabileceğini öne sürüyor. Zihin teorisi, başkalarının ne bildiğini, ne düşündüğünü veya neye inandığını anlama yeteneği olarak tanımlanıyor ve bu durum, hayvanların bilişsel yeteneklerine dair yeni kapılar açıyor.
Bu konuda birçok sansasyonel manşet atılabilir ve araştırma gerçekten de etkileyici sonuçlar sunuyor. Ancak, bu bulgular üzerinde düşünürken dikkatli olmanın faydasını unutmamak gerekir. Yeni bir çalışmaya odaklanan araştırmacılar, bonoboların, insanların bir şeyin yerini bilip bilmediğini anlayıp anlayamayacaklarını test etmek için oldukça zekice bir deney tasarladılar.
Deneyin amacı, bonoboların gizli bir ödülü bir insana getirme görevini üstlenmesiydi. Araştırmacılar, bonoboların, üç bardaktan birinin altında saklanan ödülü doğru tahmin etmesini sağlamak için çeşitli senaryolar geliştirdi. Bazı denemelerde, insan ödülün nerede saklandığını görebiliyordu; diğerlerinde ise bir bölme görüşlerini engelliyordu. İlginç bir şekilde, bonobolar, insan ödülün yerini bilmediğinde doğru bardağı işaret etmede daha hızlı ve daha ısrarcıydı. Bu davranış, bonoboların birinin bilgi eksikliğini fark edip eylemlerini buna göre ayarlayabildiğini gösteriyor gibi görünüyor.
Bulgular Üzerinde Şüpheler
Ancak, araştırmanın bulguları ilgi çekici olsa da, bazı yönlerden eleştirilere maruz kalabilir. Öncelikle, yalnızca üç bonobonun katıldığı çalışmanın örneklemi son derece küçüktü. Bu kadar sınırlı bir grupla, tüm bir türün bilişsel yetenekleri hakkında genel sonuçlar çıkarmak pek mümkün değil. Örneğin, bu örneklemde yer alan Teco adlı bonobo, insan eşinin bilgisine bakmaksızın bardakları daha sık işaret ediyordu.
Ayrıca, çalışmanın bağlamının oldukça yapay olduğu da göz önünde bulundurulmalı. Bonobolar doğada saklı yiyecekleri bulmak veya düzenlenmiş plastik bardaklarla karşılaşmak için doğal olarak insanlarla işbirliği yapmazlar. Kontrollü bir ortam, belirli davranışları izole etmeye yardımcı olurken, bonoboların doğal ortamlarında bilgiyi nasıl işlediğini doğru bir şekilde yansıtmayabilir. Vahşi doğada bonobolar, alarm çağrılarını başkalarının gördüklerine göre ayarlamak gibi farklı şekillerde yorumlanabilecek davranışlar sergileyebilirler.
Ancak, bu durumun gerçekten bir zihin teorisini mi yoksa sadece öğrenilmiş bir davranışı mı yansıttığı hâlâ tartışmaya açıktır. Uzmanlar, günümüzde dünyada 5.000’den az bonobo bulunduğuna inanıyor. Dolayısıyla, onların zihin teorisini deneyimleyip deneyimlemediği de dahil olmak üzere bilişsel yeteneklerinin tüm kapsamını anlamak, bu nesli tükenmekte olan türü anlamak açısından büyük önem taşıyor. Ne yazık ki, şimdilik bu konuda kesin bir şey söyleyebilecek kadar yeterli kanıt bulunmuyor. Ancak, bu bulguların oldukça ilgi çekici olduğu ve daha fazla araştırmayı hak ettiği kesin.
