İki Babalı Fare: Bilim Dünyasında Çığır Açan Gelişme
Bilim insanları, iki erkek ebeveynli bir farenin ilk kez yetişkinliğe kadar hayatta kalmayı başardığını duyurarak, biyoloji ve üreme bilimi alanında çarpıcı bir atılım gerçekleştirdi. Bu gelişme, sadece temel bilimler için değil, aynı zamanda rejeneratif tıp ve koruma çalışmalarında da devrim niteliğinde bir potansiyele sahip. Ayrıca, memeli üreme anlayışımızı köklü bir şekilde değiştirme iddiasında.
Geçmişte araştırmacılar, iki anneye sahip fareler üzerinde çeşitli deneyler yapmıştı. Ancak, iki babadan oluşan bir çiftin yavrularının gelişimi üzerine yapılan önceki çalışmalar, erkek pluripotent kök hücrelerinden yumurta hücresi üretiminde ve bu hücrelerin başka bir erkekten alınan spermle döllemesinde başarılı olamamıştı. Bu denemelerde, embriyolar belirli bir aşamaya kadar gelişebilse de, genomik baskılama adı verilen bir süreç nedeniyle büyümeleri duruyordu. Genomik baskılama, gelişim sırasında belirli maternal veya paternal genlerin kapatılmasına neden olarak, memelilerde tek eşeyli üremeyi engelleyen temel bir mekanizma olarak kabul ediliyor.
Ekip, bu sınırlamaları aşmak adına, baskılamadan sorumlu 20 geni hedef alarak CRISPR/Cas9 tabanlı gen düzenleme teknolojisini kullandı. Çin Bilimler Akademisi’nden Zhi-kun Li, bu konuda yaptığı açıklamada, “Bu genler, ebeveyn genomuna bağlı olarak farklı ifade kalıpları sergiliyor ve tek eşeyli üremeye karşı büyük bir potansiyel engel olarak değerlendiriliyor. Yöntemimiz, daha önce yaşayabilir çift-babalı farelerin yaratılmasını engelleyen zorlukların üstesinden gelerek bu genleri değiştirmemize olanak sağladı.” dedi.
İki Babalı Fare Üretimi
Bu yenilikçi süreç sayesinde, ekip dünyada ilk kez yetişkinliğe kadar hayatta kalabilen iki babalı fareler üretmeyi başardı. Li’nin aktardığına göre, bu başarı, embriyonun ölümüne neden olan ölümcül damgalı bölgelerin değiştirilmesiyle elde edilmedi. Bunun yerine, aşırı büyüme özellikleriyle ilgili genler kademeli olarak düzenlendi ve bu sayede canlı kalan yetişkinler üretilebildi. Ayrıca, araştırmacılar, düzenlenen embriyonik kök hücrelerinin kontrollerle karşılaştırıldığında gelişmiş gelişimsel verimlilik gösterdiğini ve iki babalı farelerin doğal benzerlerine kıyasla gelişmiş klonlama verimliliğine sahip olduğunu gözlemlediler. Bu bulgu, yeni yöntemin farklı bilimsel uygulamalarda da potansiyel taşıdığını ortaya koyuyor.
Geliştirilen bu yeni teknikler, kök hücre tedavileri ve klonlama araştırmaları gibi alanlarda önemli sonuçlar doğurabilir. Elde edilen bulgular, memelilerde tek eşeyli üremeye yönelik temel engelin baskılama anormallikleri olduğuna dair güçlü kanıtlar sunuyor. Ancak, her bilimsel atılımda olduğu gibi, bu çalışma da bazı sınırlamalar barındırıyor.
Henüz “Sınırsız Başarı” Değil
Bu araştırma, farelerin yetişkinliğe ulaşmasını sağlamış olsa da, elde edilen sonuçların yarısından fazlası tam anlamıyla yetişkinliğe ulaşamadı ve hayatta kalanların oranı oldukça düşüktü. Yetişkinliğe ulaşan farelerin çoğu, değişmiş büyüme süreçlerine ve kısalmış bir ömre sahipti; ayrıca hepsi kısırdı. Ancak ekip, bu sorunların üstesinden gelebilmek için yöntemlerinde bazı değişiklikler yapmayı planlıyor.
Li, bu araştırmanın temel bir bilimsel çalışma olduğunu vurgulayarak, bu gen düzenleme tekniklerinin insanlarda uygulanmasının mümkün olmadığını, fakat memelilerde tek eşeyli üreme ile ilgili genetik engeller konusunda önemli bilgiler sağladığını belirtti. Ayrıca, nesli tükenmekte olan türlerin korunması gibi konularda da bu araştırmanın geniş bir potansiyele sahip olduğunu ifade etti. “Çalışmamızdaki iki babalı fareler, insan üremesi için model olarak kullanılmayı amaçlamıyor, ancak memeli üremesi ve genetik baskı hakkında önemli ipuçları sunuyor.” dedi.
Bu çarpıcı çalışma, Cell Stem Cell dergisinde yayımlandı ve bilim dünyasında yankı uyandırmaya devam ediyor.
