İlaç Kalitesi Sorunu: Etiyopya’dan Çarpıcı Bulgular
Etiyopya’nın Bahir Dar Üniversitesi’nden yapılan kapsamlı bir araştırma, incelemeye alınan 7 bin 508 ilaç örneğinden bin 639’unun en az bir kalite testinde başarısız olduğunu ortaya koydu. Bu ilaçların, kalite standartlarının altında olduğu veya sahte olduğu doğrulandı. Amsterdam merkezli kar amacı gütmeyen Access to Medicine Foundation’ın araştırma müdürü Claudia Martinez, bu durumu önemli bir halk sağlığı sorunu olarak değerlendirdi. Martinez, “Eğer hastalar standartların altında ya da tamamen sahte ilaçlar alıyorsa, bu durum tedavilerinin etkinliğini azaltabilir ve hatta önlenebilir ölümlere neden olabilir” şeklinde uyarıda bulundu.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi tarafından geçtiğimiz yıl yapılan tahminler, sahte ve standart altı ilaçların insani maliyetinin Sahra altı Afrika’da yılda 500 bin ölüme kadar çıkabileceğini vurguluyor. “Standart altı ilaçlar”, ruhsatlı olup kalite standartlarını karşılamayan ilaçları ifade ederken, “tahrif edilmiş ilaçlar” ise kimliklerini, bileşimlerini veya kaynaklarını kasıtlı olarak yanlış beyan eden ilaçlardır.
En Çok Sahte Olan İlaçlar
Antibiyotikler ve Sıtma Önleyici İlaçlar en çok sahte üretilen ilaçlar arasında yer alıyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sözcüsü, Afrika’da en çok tahrif edilen ilaçların antibiyotikler ve antimalaryal (sıtma önleyici) ürünler olduğunu belirtti. Sözcü, “Son dönemlerde yaşanan kontamine oral sıvı ilaç vakaları, standart altı ve sahte ürünleri önlemek için çok paydaşlı bir yaklaşıma ihtiyaç duyduğumuzu gözler önüne seriyor. Bu tür ürünlerin kapsamı, ölçeği ve yol açtığı potansiyel zararlar konusunda kamuoyunun bilincini artırmak, bu konuda kritik bir adım olacaktır” dedi.
Standart altı veya sahte antibiyotikler, yanlış dozajlar veya hatalı etken maddeler içerebiliyor, bu da etkisiz tedavilere yol açmakta. DSÖ, bu tür ürünlerin antimikrobiyal direncin artmasına neden olabileceğini de vurguladı.
Malavi’deki Durum
Yapılan çalışmaya göre, Malavi, en yüksek oranda standart altı ve sahte ilaç bulunan ülke olarak tespit edildi. Hastaların temel ilaçlara erişimden yoksun kalmasına neden olan bu sorunun çeşitli etkenleri olduğunu söyleyen Martinez, “Birçok düşük ve orta gelirli ülkede ilaç tedarik zincirleri genellikle karmaşık, verimsiz ve parçalıdır; bu bölgelerde temel ilaçlar için genellikle sınırlı sayıda tedarikçiye bağımlılık söz konusudur. Ayrıca, birçok ülke ürünleri zamanında tedarik etme ve piyasada bulunan ürünlerin kalitesini etkin bir şekilde denetleme konusunda ciddi zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır” dedi.
Martinez, kıtada ürünlerin dağıtımında çok sayıda aracının rol oynamasının, standart altı veya sahte ilaçların tedarik zincirine sızmasını kolaylaştırdığını belirtti. Hükümetlerin, ulusal makamların, düzenleyicilerin ve ilaç üreten ve satan şirketlerin bu sorunu ele almak için derhal harekete geçmeleri gerektiğini vurgulayan Martinez, “Altyapıyı güçlendirerek, lojistik süreçleri iyileştirerek ve daha etkili gözetim-izleme sistemleri uygulayarak kıta genelinde tedarik zincirlerini güçlendirmeliyiz. Ancak ilaç şirketlerinin de standart altı veya sahte tıbbi ürün vakalarını ulusal sağlık otoritelerine ve DSÖ hızlı uyarı sistemine derhal bildirmeleri ve kapasite geliştirmeye katkıda bulunmaları büyük önem taşıyor” dedi.
DSÖ tarafından daha önce yapılan bir çalışmada, gelişmekte olan ülkelerdeki her 10 tıbbi üründen birinin ya standartların altında ya da sahte olduğu tespit edilmişti. Standart altı ve sahte ilaçlarla ilgili raporların %42’sinin Afrika’dan, %21’inin Amerika’dan ve %21’inin Avrupa’dan geldiği belirtiliyor.
Bulguların Genelleştirilmesi Konusunda Uyarılar
Oxford Üniversitesi Tropikal Tıp ve Küresel Sağlık Merkezi’nde matematiksel modelleme uzmanı olan Sean Cavany, yeni araştırmadan elde edilen bulguların genelleştirilmesi konusunda dikkatli olunması gerektiğini vurguladı. Cavany, “Bu tür incelemelerde yanlılık potansiyeli vardır; örneğin standart altı ve sahte ilaç bulamayan anketler yayınlanmayabilir ve bazı anketler rastgele değildir, bu nedenle özel olarak örneklem seçmiş olabilirler. Ayrıca, standart altı ilaçlar ve sahte ilaçlar zaman içinde ülkeler arasında ve ilaçlar arasında büyük farklılıklar gösterebileceği için, tüm bu faktörler arasında bir ortalama oluşturmak yanıltıcı olabilir” dedi.
Cavany, önceki araştırmaların standart altı ve sahte ilaçların Afrika’da en yüksek oranda bulunduğunu gösterdiğini, ancak Afrika ve Asya dışındaki çalışmaların azlığının bulguların genelleştirilmesini zorlaştırdığını belirtti.
