Ömer Lütfi Akad: Türk Sinemasının Usta İmzası
Sinema dünyasında “Ustasız Usta” olarak anılan Ömer Lütfi Akad, 2 Eylül 1916 tarihinde İstanbul’da hayata merhaba dedi. İlk öğrenim hayatını Fransız Sainte Jeanne d’Arc Okulu’nda tamamladıktan sonra, 1938’de Galatasaray Lisesi’nde eğitimine devam etti. 1942 yılında İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nun maliye bölümünden mezun olan Akad, askerlik görevini tamamladıktan sonra bankacılık, yapım amirliği ve muhasebecilik gibi çeşitli mesleklerde çalıştı.
Gençlik yıllarında birçok halkevi tiyatro oyununda dekoratör ve amatör oyuncu olarak sanat hayatına adım atan Akad, sinema alanında da yardımcı asistanlık ve yapım yönetmenliği gibi farklı görevler üstlendi. Sinema üzerine kaleme aldığı yazılarla da dikkat çeken Akad, “Beş Sanat” adlı dergiyi okuyucularla buluşturdu. Bu dergide edebiyatın yanı sıra sinema, resim, tiyatro ve müzik gibi sanat dallarına dair pek çok yazı yer aldı.
Türk Sinemasında Tiyatro Geleneğinden Sinema Tekniğine Geçişi Başlatan İsim
Ömer Lütfi Akad, ilk yönetmenlik deneyimini 1946 yılında Şakir Sırmalı’nın yönettiği “Domaniç Yolcusu” adlı filmde yapım yönetmeni olarak gerçekleştirdi. 1948 yılında Halide Edip Adıvar’ın aynı adlı eserinden uyarlanan “Vurun Kahpeye” ile ilk kez tek başına yönetmen koltuğuna oturdu. Akad, Türk sinemasında tiyatro geleneğinden sinema tekniğine geçişin öncülerinden biri olarak kabul edilir.
Türk tiyatrosuna da önemli katkılar sağlayan Akad, 1950 yılında senaristliğini ve yönetmenliğini üstlendiği “Lüküs Hayat” adlı müzikali sahneye koyarak sinema ve tiyatro arasındaki sınırları zorladı. Ardından “Tahir ile Zühre”, “İngiliz Kemal Lawrens’e Karşı” ve “Arzu ile Kamber” gibi önemli filmleri yönetti. 1952 yılında gerçek bir hikayeden uyarlanan “Kanun Namına” filmiyle Türkiye sinemalarında polisiye türünün ilk örneklerini sunarak bu alanda da bir çığır açtı.
Sanat hayatı boyunca halk masalları uyarlamaları ve polisiye filmleri ile sinema dilini geliştiren Akad, filmlerinde dekor yerine mekan kullanımını tercih ederek sonraki nesil sinemacılara ilham kaynağı oldu. İç göç sorunlarını da eserlerinde ele alan Akad, “Anadolu Üçlemesi” olarak adlandırılan ve folklorik ögelerin yoğun bir şekilde yer aldığı “Gelin”, “Düğün” ve “Diyet” adlı filmleriyle toplumsal bir sanat anlayışını savundu. Bu filmlerde, Yozgat’tan İstanbul’a göç eden bir ailenin yaşadığı zorluklardan, Şanlıurfalı bir ailenin başına gelen olaylara ve emekçilerin dramına kadar geniş bir yelpazede toplumsal sorunları işlemiştir.
Yüzlerce Sinema Öğrencisi Yetiştiren Usta
Ömer Lütfi Akad, sinema alanında yüzlerce öğrenci yetiştirmiştir. 1974 yılında, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi bünyesinde Film Arşivi tarafından başlatılan eğitim çalışmalarına katılarak sinema kurslarında öğretmenlik yapmaya başlamıştır. Daha sonra Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Sinema Televizyon Bölümü’nde öğretim görevlisi olarak görev almıştır.
Usta yönetmen, kendisinden önceki sinemacılardan farklı olarak geliştirdiği sinema tekniği ve dili ile “Muhsin Ertuğrul’dan Sonraki Sinemacılar” ya da “Yönetmenler Kuşağı” olarak adlandırılan dönemlerin önemli isimlerinden biri haline gelmiştir. Akad, ulusal ve uluslararası alanda pek çok ödül kazanmış, 1988 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne, 1998 yılında ise Cumhurbaşkanlığı tarafından “Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne layık görülmüştür. 1997 yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Senatosu kararıyla “Onursal Profesörlük” unvanını almıştır.
Ömer Lütfi Akad, Türk sinemasına adadığı ömründe birçok başarıya imza atmış ve 95 yaşında, 19 Kasım 2011’de İstanbul’da hayata veda etmiştir. Cenazesi Ulus Mezarlığı’na defnedilmiştir. Sanat hayatı boyunca kazandığı ödüller arasında “Hudutların Kanunu” ile 4. Antalya Film Festivali’nde “En İyi İkinci Film Ödülü”, “Vesikalı Yarim” ile “Antalya Film Şenliği”nde “En İyi İkinci Film Ödülü”, “Yaralı Kurt” ile 4. Adana Film Festivali’nde “En İyi İkinci Film Ödülü”, “Irmak” ile “4. Adana Film Festivali”nde “En İyi Üçüncü Film Ödülü”, başyapıtı “Gelin” ile “5. Adana Film Festivali”nde “En İyi Film Ödülü”, “Düğün” ile “11. Antalya Film Festivali”nde “En İyi Film Ödülü” ve “En İyi Yönetmen Ödülü”, “Canım Kardeşim” ile 5. Adana Film Festivali’nde “En İyi İkinci Film Ödülü” gibi pek çok ödül yer almaktadır.
