Göbeklitepe Yenileniyor: Tarihin Sıfır Noktası
Şanlıurfa’da yer alan, 12 bin yıllık geçmişiyle “tarihin sıfır noktası” olarak adlandırılan antik kent Göbeklitepe, günümüzde önemli bir yenilenme sürecinden geçiyor. Bu süreçte yürüyüş yolları yeniden inşa edilirken, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu eşsiz kente yeni bir karşılama merkezi ve otopark alanı da ekleniyor. Tüm bu yenilikler hakkında antik kentin kazı başkanı Prof. Dr. Necmi Karul ile bir röportaj gerçekleştirdik.
- Göbeklitepe’de Yapılan Yenilikler ve Yenileme Çalışmaları
Göbeklitepe’de birçok yenilik hayata geçiriliyor. Bunlardan en dikkat çekeni, koruyucu perdelerin eklenmesi. Özellikle açılı gelen yağışlarda, mevcut koruma çatısına rağmen içeriye su girişi oluyordu. Bu durumu aşmak amacıyla, çatının batı kenarındaki perdeleri doğuya da ekleyerek motorlu bir sistem geliştirdik. Bu sistem sayesinde hava durumuna uygun olarak perdeleri açıp kapatabiliyoruz. Böylelikle, antik alanın korunmasında daha etkin bir yöntem sağlanmış oldu. Ayrıca, yürüyüş yollarının yenilenmesi ve yeni bir karşılama merkezinin inşa edilmesi çalışmalarımız devam ediyor. Önümüzdeki günlerde ise höyük üzerindeki zeytin ağaçlarının taşınma işlemi gerçekleştirilecek.
- Tarihi Yerlerde Yeni Yapılar ve Yollar: Süreç Nasıl İlerliyor?
Özellikle çok ziyaretçi alan yerlerde mevcut altyapı, zamanla yıpranmakta veya yetersiz kalmaktadır. “Taş Tepeler Projesi” ile birlikte Göbeklitepe başta olmak üzere Şanlıurfa’da ziyaretçi sayısı önemli ölçüde artmış, dolayısıyla bu alanda baskı da oluşmuştur. Sorunlar oluşmadan önce tedbirler almak büyük önem taşıyor. 2020 yılından bu yana kazı başkanı olarak önerdiğimiz çevre düzenleme projeleri, ya bizim gözlemlerimiz ya da müze ve il kültür müdürlüğünün tespitleri doğrultusunda şekillenmekte ve hazırladığımız projeler koruma kurulunun onayına sunulmaktadır. Sonraki aşamalar ise bakanlığın farklı birimleri tarafından üstlenilmektedir.
- Proje İçin Yapılan Çalışmalar
Mevcut tesislerin yakın gelecekte ihtiyaçları karşılayamayacağı aşikardı. Uzun araç kuyrukları ve lavabo ihtiyacı gibi sorunları aşmak amacıyla ilave tesislerin yapılması gerekliliği doğdu. Mevcut yapılaşmayı genişletmek, arkeolojik peyzaj açısından mümkün değildi. Bu nedenle yeni karşılama merkezi, arkeolojik alanın 4 km uzağında, koruma bölgesinin sınırları içinde inşa edilmeye karar verildi. Bu seçimin görsel ya da arkeolojik anlamda olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır. Ayrıca, bisiklet, karavan ve otobüs gibi her türlü araca uygun geniş bir otopark alanı da sağlanmıştır. Yapılar aralıklı konumlandırıldığı için ileride genişlemeleri de mümkün olacaktır.
ARAÇLA YAKLAŞMAK TEHLİKELİ
- Karşılama Merkezleri: Tartışmalı Örnekler ve Göbeklitepe Uygulaması
Karşılama merkezleri ile ilgili tartışmalı örnekler mevcutken, Göbeklitepe’de bu süreç nasıl işleyecek? Yapılar, höyükten uzak bir konumda, peyzajı etkilemeyecek şekilde tasarlandı. Tesis içerisinde yerel ürünlerin satılabileceği üniteler, yemek ve bekleme alanları oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra, daha fazla biletleme gişesi ve lavabo imkânı da sağlanmıştır. Seçilen alanın yasal statüsü, etrafında derme çatma yapıların inşa edilmesine izin vermemektedir. Dolayısıyla, bu önlem alınmadan önce geç kalınmadığı söylenebilir. Mevcut ziyaretçi merkezinde bulunan yapılardan biri işlevini sürdürecek, diğeri ise sergi ve eğitim alanı olarak yeniden işlevlendirilecektir.
- Karşılama Merkezi: Gerekli mi?
Evet, özellikle yaz aylarında Şanlıurfa’nın aşırı sıcak olduğunu düşünürsek, ziyaretçilerin dinlenme ve ihtiyaçlarını karşılama imkânları olması büyük önem taşıyor. Tüm bu ihtiyaçların alanın uzağında karşılanması en ideal yaklaşım olacaktır. Kazı alanına araçlarla yakınlaşmanın birçok açıdan doğru olmadığını belirtmek gerekir. Erişimi düzene koymak ve bu süreci sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmek için karşılama merkezleri kabul gören bir çözüm niteliğindedir. Arkeolojik alan önceliğimiz olmakla birlikte, burayı ziyaret edenler için de uygun koşullar sağlamamız gerekmektedir. Ayrıca ilerleyen yıllarda Karahantepe için de benzer projeler geliştirilmesi planlanmaktadır.
- Ziyaretçi Sayısı Sınırlandırılmalı mı?
Eğer ziyaretçi sayısı alana zarar verecek boyutlara ulaşırsa, elbette sınırlandırma gereklidir. Bunun için farklı çözümler üzerinde duruyoruz. “Taş Tepeler” için hazırladığımız rota ile ziyaretçi yükünü yaymayı hedefliyoruz. Şanlıurfa’daki neolitik dönemi farklı yönleriyle anlama çabamız sürüyor ve ürettiğimiz bilgiyi toplumla paylaşmanın yollarını arıyoruz. Henüz ziyaretçi baskısı yaşamadan, ortak bir dili olan ama yere özgü projeler üzerinde çalışıyoruz. Koruma çatılarından doğal çevreyi ve geleneksel mimariyi korumayı amaçlayan bir yaklaşım benimsiyoruz. Bu konuda bakanlık ve Şanlıurfa Valiliği’nden önemli destekler alıyoruz.
‘Zeytin Ağaçları Taşınacak’
- Göbeklitepe’deki Zeytin Ağaçları Hakkında Bilgiler
Geçtiğimiz aylarda, Göbeklitepe’deki zeytin ağaçlarının kazılar genişletilmesin diye bilinçli bir şekilde dikildiği haberleri gündeme gelmişti. Şimdi ise bu ağaçların taşınacağı bilgisi veriliyor. Bu ağaçlar, yıllar önce arazi sahipleri tarafından, daha fazla kamulaştırma bedeli almak amacıyla dikilmiş. Ancak araziler zeytinlik vasfında değil ve bu alanlar için kamulaştırma bedeli ödenmiştir. Daha da önemlisi, bu ağaçlar büyüdükçe alttaki arkeolojik dokuya zarar vermekte. Dolayısıyla, bu ağaçların kaldırılmaları gerekiyordu ve bunun için koruma kurulunun da almış olduğu bir karar bulunuyor. Ağaçların taşınması için doğru mevsim bekleniyor. Valiliğin koordinasyonuyla tarım il müdürlüğü, GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü ve ziraat odasından görüşler alınmış durumda. Göbeklitepe Danışma ve Eşgüdüm Komisyonu, mimarlar odası, muhtar gibi çeşitli bileşenleri içeren bir kurul, ağaçların taşınmasını destekliyor. Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlüğü, ağaçların taşınacağı alanı hazırlıyor. Sonuç olarak, zeytin ağaçları taşınacak ve yaşamaya devam edecekler. Ayrıca, UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde olan yerler için son derece katı koruma kuralları bulunmaktadır. Bu kurallar, yalnızca alanın kendisini değil, çevresini ve hatta bakı alanını da kapsayan bir koruma anlayışını içermektedir.
