Antalya’nın Yeni Otoyol Projesi ve Arkeolojik Sit Alanları Üzerindeki Etkileri
Demre’nin Beymelek Mahallesi ile Kaş’a bağlı Kalkan Mahallesi arasında inşa edilmesi planlanan dört şeritli yeni bölünmüş yol projesi, Antalya ilinin en değerli arkeolojik sit alanlarından geçmeyi öngörmektedir. Bu durum, hem çevrecilerin hem de arkeologların tepkisini çekmiş, projenin çevresel ve kültürel miras üzerindeki olumsuz etkileri tartışma konusu olmuştur. Proje için hazırlanan ÇED raporunu üstlenen firma yetkililerinin, “Uzmanlık istenmez bu işlerde, diplomasının olması yeterli” şeklindeki açıklamaları, kamuoyunda büyük bir tartışma yaratmıştır.
Bu konudaki görüşlerini paylaşan isimler arasında çevreci ve aktivist yazar Yusuf Yavuz, Arkeologlar Derneği Genel Başkanı Bülent Türkmen, Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi Nezih Başgelen ve Çankaya Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Tuncer yer almaktadır.
‘Bu Garabet Projeden Vazgeçilmelidir’
Bülent Türkmen (Arkeologlar Derneği Genel Başkanı)
“Finike-Demre-Kaş-Kalkan duble yol projesine bakanlık tarafından verilen ‘ÇED olumlu’ kararı, hem ülkenin hem de insanlığın ortak kültürel ve doğal mirasına ciddi bir darbe indirmiştir. ÇED raporundaki imzaların sahibi olanların açıklamaları, konuyu daha da tartışmalı hale getirmiştir. Firma yetkililerinin ÇED raporunun hazırlanması için ‘uzmanlığa gerek yok, diploması olması yeterlidir’ ifadeleri, bu tartışmanın fitilini ateşlemiştir. Arkeoloji, kendi içinde farklı alanlara ayrılmakta ve bu alanlardan birinde bile yetkinleşmek, uzmanlık gerektirmektedir. Proje kapsamındaki arkeolojik alanlarda farklı dönemlere ait eserler bulunmaktadır. Bu eserlerin bilimsel raporlarının hazırlanması ve koruma alanlarında gerçekleştirilecek projelerin etkilerinin değerlendirilmesi, ayrı uzmanlıklar gerektirir.
Bu alanlar, aynı zamanda doğal ve kültürel miras olarak rezerv alanlarıdır. Öylece gerçekleştirilecek projeler, bölgenin kontrolsüz bir şekilde büyümesine neden olma tehlikesi taşımaktadır. Bölgenin potansiyel arkeolojik alanı için kültürel miras etki değerlendirmesi yapılması da şarttır. Ülkemiz, bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalarla arkeolojik alanda uluslararası camiada prestijli bir konuma ulaşmış, önemli bir birikim ve değerli uzmanlara sahip olmuştur. Dolayısıyla, bu kadar özgün bir alanda yapılacak bir projenin raporlarının hazırlanmasında yalnızca diplomanın yeterli olmadığını vurgulamak isteriz. Bu tür raporlar, bölgeyi çalışmış olan uzman ve akademisyenlerden oluşan bir kurul tarafından hazırlanmalıdır. Uzmanlığı olan bir kişi tarafından hazırlanması bile eksik kalacaktır. İnsanlık mirasının, onu koruması gerekenler tarafından göz göre göre yok edilmesini asla kabul etmiyoruz ve tüm bu tartışmaların yanı sıra, bakanlığın bir an önce bu garabet projeden vazgeçmesi gerektiğini düşünüyoruz.”
‘Başlı Başına Bir Skandal’
Prof. Dr. Mehmet Tuncer (Çankaya Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi)
“Kaş/Patara Likya Bölgesi, en önemli antik yerleşim alanlarından biridir. Kaş ve Patara Koruma Planlarını biz hazırladık ve bu konuda 25 yılı aşkın bir akademik çalışmamız bulunmaktadır. Nezih Başgelen’in 40 yıllık deneyimiyle ifade ettiği gibi, bu bölge, korunması gereken çok özel ‘tarihsel ve kültürel miraslar’ ile doludur. Herhangi bir ‘arkeolog’un ya da ‘biyolog’un bilmesi mümkün olmayan, Likya ve Pamphilia bölgesi ile ilgili uzmanlığı olan danışman akademisyenler tarafından ÇED raporunun hazırlanması gereklidir. Ayrıca, 1995-1999 yılları arasında Antalya Nazım Planlarını hazırladık ve Pamphlia bölgesinde Perge, Kale, Demre, Kaş gibi antik yerleşimlerin koruma amaçlı planlarını yaptığımız için bu bölgeyi iyi tanıyoruz. Bu tür bir otoyola ihtiyaç olmadığı gibi, bu yolun yapılması, Antalya-Alanya ve Antalya-Kemer arasındaki gibi, turizm yatırımları bölgeye çekerek doğal, tarihsel ve arkeolojik değerleri tahrip edecektir. Koruma Planı yapılırken bile Kültür ve Turizm Bakanlığı, konularında uzman danışmanların özgeçmişlerine bakarak tercih yapar. ÇED raporunun olumlu çıkması, başlı başına bir skandaldır; bu durum 2863 sayılı KTV Koruma Yasası, 2872 sayılı Çevre Yasası ve 2873 sayılı Özel Çevre Yasası’na (Orman Yasası, Kıyı Yasası) ve Uluslararası Antlaşmalara (Bern Konvansiyonu, UNESCO Sözleşmeleri vb.) aykırıdır. Ayrıca, anayasanın 56. maddesine de karşıdır. Anayasa’nın 56. maddesi, ‘Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek, devletin ve vatandaşların ödevidir’ hükmünü içermektedir. Devlet, böyle bir yolu geçtiği her noktada ‘çevre tahribatı’ yaratacağından, anayasal olarak bu projeyi gerçekleştiremez.”
Kültürel Varlıklarımızı Koruma Zırhı Kalkacak!
Yusuf Yavuz (Çevreci, Aktivist Yazar)
“Daha önce korunan alanlardan geçtiği için yargı kararıyla iptal edilen Kaş-Kalkan arasındaki duble yol projesi, yeniden gündeme getirilerek Demre-Kaş-Kalkan hattındaki yeni duble yol projesi ile birleştirilmiştir. Bu proje, Orta Likya olarak adlandırılan tarihi ve kültürel coğrafyanın peyzaj değerini de ortadan kaldıracak bir girişimdir. Projeye ilişkin hazırlanan ÇED raporunda, arkeolojik açıdan konunun yeterince incelenmemiş olması bir yana, hem ilgili bakanlığın hem de proje sahibi Karayolları 13. Bölge Müdürlüğü’nün sorumlulukları, özel bir danışmanlık şirketinin insafına terk edilmiştir. ÇED raporunu hazırlayan ekipte bulunan üç kişinin aynı soyadını taşıması üzerine yaptığım görüşmede, şirket yetkilisi, iki kişinin eş olduğunu ve arkeolojiyle ilgili bölümde imzası bulunan kişinin diplomasının yeterli olduğunu savunmuştur. Sahada, bizlerin ve yerel halkın çıplak gözle dahi görebildiği arkeolojik varlıkların, göstermelik değerlendirmelerle ÇED raporunda görmezden gelinmesi, ilgili yönetmeliğin ülkenin doğal ve kültürel mirası üzerindeki yıkıcı etkilerini nasıl yok saydığının da bir kanıtıdır. ÇED, yıkıcı etkileri olan projeler için bir yol gösterici değil, tahribatı engelleyici bir süreç olmalıdır; ancak, göstermelik raporlarla yıkıma onay veren bir düzenlemeye dönüşmüştür. Eğer bu ÇED raporuna dayanarak bu yol yapılırsa, başta 658 sayılı ilke kararı olmak üzere, ülkede doğal ve kültürel varlıklarımızı korumak için hiçbir yasal zırh kalmayacaktır.”
‘Meslek Onurumuz İçin…’
Nezih Başgelen (Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi Arkeolog-Editör)
“Fethiye ile Antalya arasındaki Likya Bölgesi’nin antik kentleri ve eşsiz arkeolojisi, 18. ve 19. yüzyıllarda pek çok Batılı gezgin ve araştırmacının ilgisini çekmiş; İngiltere, Fransa, Almanya ve Avusturya-Macaristan bilim çevrelerinin zaman zaman rekabetine dahi sahne olmuştur. Likya Bölgesi’ndeki belli başlı ören yerlerine ve anıtlarına yönelik başlatılan bilimsel araştırmalar, bugün sanat tarihi, mimarlık tarihi ve nümizmatik bilim dallarının da temsil edilmesiyle, tüm bölgeyi kapsayacak şekilde yoğunlaşmıştır. Özellikle son dönemde, Likya’da kazı ve yüzey araştırması yapan Türk ve yabancı bilim insanlarının sayısının artması sevindiricidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ilgili birimleri ve üniversitelerimizin bölümleri tarafından bu denli önemle ve başarıyla ele alınan Likya arkeolojisinin geleceği ile ilgili olarak, bir ÇED raporunda uzmanlığa gerek yok denmesi, düpedüz bir abesle iştigaldir. İlgili raporu hazırlayan şirket yetkilisine, ÇED raporundaki arkeologun kimliği ve Likya ile ilgili mesleki yeterliliği sorulduğunda, böyle durumlarda sadece mezuniyet diplomasının yeterli olduğu açıklaması yapılması ve bu yaklaşımın Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan kaynaklandığını belirtmesi, bu alandaki bakanlık uygulamaları açısından kabul edilemez bir durumdur. Tüm ülke çapında çalışan ve çok disiplinli başarılı kazı projeleri yürüten arkeologlarımız adına, meslek onurumuz ve bilim etiği açısından mutlaka cevabının verilmesi gereken olumsuz bir ifadedir.”
