TCMB’nin Enflasyon Beklentileri ve Çıpalama Analizi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) yayımladığı analizde, “Çıpalama ölçütlerinde görülen iyileşmenin önümüzdeki dönemlerde devam etmesi, fiyat istikrarının sağlanmasını ve sürdürülmesini destekleyecektir.” ifadesi öne çıkmaktadır. TCMB Başdanışmanı Halil İbrahim Aydın, Başdanışman Eren Ocakverdi ve Araştırmacı Velihan Başpınar tarafından kaleme alınan “Para Politikası ve Beklentilerin Çıpalanması” başlıklı analiz, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlanmıştır.
Analizde, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasının, fiyat istikrarının sağlanması için kritik bir ön koşul olduğu vurgulanmaktadır. “Beklentilerin çıpalandığı bir ortamda, enflasyon beklentileri merkez bankalarının enflasyon hedefine yakınlaşırken, zaman içindeki oynaklık azalmakta ve anket katılımcıları arasındaki farklı beklentiler birbirine yaklaşmaktadır.” denilmektedir. TCMB, geleceğe yönelik tahmin patikasını oluştururken, beklentilerin seviyesinin yanı sıra bu kriterleri de dikkate almakta ve parasal duruşunu belirlemektedir. Bu yazıda, Türkiye’deki piyasa katılımcıları, firmalar ve hanehalkı kesimlerinin enflasyon beklentilerinden yola çıkarak, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasına yönelik bulgular paylaşılmaktadır.
Çıpalama ölçütlerini değerlendirmek amacıyla öncelikle, Piyasa Katılımcıları Anketi’nde (PKA) yer alan 12 aylık enflasyon beklentilerinin TCMB enflasyon tahminlerinden hareketli sapmalarının hesaplandığı belirtilmektedir. Ardından, bu beklentilerin zaman içindeki oynaklıkları ve anket katılımcıları arasındaki beklenti farklılaşmasının ölçüldüğü aktarılmaktadır. Analizde, “Son adımda, birbirinden farklı bilgiler sunan bu çıpalama ölçütlerini bir arada değerlendirmek amacıyla bileşik bir gösterge türetiyoruz. Ayrıca, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Tüketici Eğilim Anketi (TEA) verilerini kullanarak, firmalar ve hanehalkı kesimleri için de oluşturduğumuz bileşik göstergeyi hesaplıyoruz.” ifadelerine yer verilmektedir.
Oynaklık Ölçütünde Gerileme Eğilimi
Piyasa katılımcılarının enflasyon beklentilerinin TCMB tahminlerinden ortalama olarak ne derece ayrıştığını gösteren birinci ölçütün, sıkı para politikasının uygulamaya başlandığı 2023’ün ikinci yarısından itibaren azaldığı ve 2024’ün ikinci yarısından itibaren yatay bir seyir izlediği gözlemlenmiştir. Analizde şu ifadeye yer verilmektedir: “Fiyatlama davranışlarının bozulduğu yüksek enflasyon ortamında, beklentiler daha sık güncellenebilmektedir. Böyle dönemlerde, ikinci çıpalama ölçütü olan beklentilerin zaman içerisindeki oynaklığı önem kazanmaktadır. Bu noktada, yüksek enflasyon ortamında oynaklığın düşmesinin çıpalama açısından tek başına yeterli olmayabileceği de vurgulanmalıdır. Para politikası duruşunun değiştiği dönemlerde oynaklıkta artış olabileceği gibi, beklentilerin katılaştığı dönemlerde ise oynaklıkta düşüş gözlemlenebilmektedir.”
Yakın döneme bakıldığında, oynaklık ölçütünün gerileme eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. Diğer bir çıpalama ölçütü olan yayılım, beklentileri oluşturan farklı katılımcıların ne ölçüde birbirine yakın tahminlere sahip olduklarını göstermektedir. Anket katılımcıları arasındaki uzlaşının artması, beklentilerin çıpalanmasını desteklemektedir. Bu ölçüte göre, yayılımın zaman içerisinde belirgin bir şekilde azaldığı ve böylelikle farklı katılımcılara ait beklentilerin zamanla birbirine yakınlaştığı görülmektedir.
Analizde, yukarıda belirtilen ölçütlerin beklentilerin çıpalanmasını farklı açılardan ele aldığı, ancak bu ölçütlerin her birini tek başına yorumlamanın çıpalanmayı ölçmek açısından yeterli olmayabileceği kaydedilmektedir. Bu nedenle, beklentilerin resmi tahminlerden sapmasına, beklentilerin zaman içindeki oynaklığına ve katılımcılar arasındaki beklenti farklılaşmasına eşit ağırlık vererek bileşik bir çıpalama göstergesi oluşturulmuştur. “Elde edilen bu bileşik göstergeye göre, 2021’in son çeyreğinden itibaren zayıflayan çıpalamanın sıkı para politikası altında giderek iyileştiği görülmektedir.” tespiti yapılmaktadır.
Ayrıca, piyasa katılımcılarına kıyasla hanehalkı ve firmalar kesiminin enflasyon beklentilerini sistematik olarak yukarı yönlü, oynak ve yüksek yayılımlı oluşturduğu vurgulanmaktadır. Ancak, piyasa katılımcıları ile benzer şekilde, firma ve hanehalkı kesimlerinin de enflasyon beklentilerinin çıpalanma eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. “Bileşik çıpalama göstergesi her iki kesim için de 2021’in sonundan itibaren bozulurken, 2023’ün yaz döneminden itibaren toparlanmaktadır. Özetle, 2023’ün ikinci yarısından itibaren uygulanan sıkı para politikasıyla birlikte enflasyon beklentilerinin seviyesi ve dağılımında iyileşmeler gözlemlenmektedir. Çıpalama ölçütlerinde görülen iyileşmenin önümüzdeki dönemlerde devam etmesi, fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi açısından destekleyici bir etken olacaktır.”
