Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları Analizi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Düzeyine Göre Tüketim Harcamaları” başlıklı kapsamlı bir analiz, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlandı. Bu analiz, son dönemdeki parasal aktarım mekanizmasını daha derinlemesine anlamak amacıyla farklı gelir gruplarındaki tüketim harcamalarını incelemektedir. Çalışmada, sıkı para politikasının hanehalkının tüketim harcamalarını, gelir düzeylerine bağlı olarak nasıl farklı şekillerde etkilediği vurgulanmaktadır.
Farklı Gelir Gruplarının Tüketim Harcamaları İncelendi
Analizde, “Tasarruf imkanı daha yüksek olan bireylerin, yüksek mevduat getirileri nedeniyle harcamalarını azaltması beklenirken, krediye duyarlı bireylerin harcamalarının ise artan kredi maliyetleriyle yavaşlaması öngörülmektedir. Bu yazıda, son dönemdeki parasal aktarım mekanizmasını daha iyi kavrayabilmek için farklı gelir gruplarındaki tüketim harcamalarını detaylı bir şekilde inceliyoruz.” ifadesine yer verilmiştir. Gelir gruplarına göre harcama kalıplarının, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi verileri kullanılarak izlendiği belirtilmektedir. Ancak bu verilerin yıllık olarak yayımlandığı ve son verinin 2023 yılına ait olduğu hatırlatılarak, gelir gruplarına göre harcamaların güncel bir şekilde ve yüksek frekansta doğrudan gözlemlenemediği aktarılmaktadır. Bu nedenle, analizde 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir yöntem izlenmiştir.
İlk olarak, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan ürünlere tüketicilerin yaptıkları harcamalar ve hanehalkı gelirleri kullanılarak her bir ürün için temsili tüketici geliri hesaplanmıştır. Devam eden süreç ise şöyle anlatılmaktadır: “Ardından her bir ürünü ilgili sektör ile eşleştiriyoruz ve ürünlere yönelik talebi ölçmek amacıyla incelenen dönemdeki perakende sektörü ciro ve satış hacmi verilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt sektörlerini yüksek, orta ve düşük gelir grubuna hitap eden ürünler olarak üç kategoriye ayırıyoruz. Son olarak, sektörlerin cirolarını bu kategorilere göre toplulaştırıp, gelir grubu bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz.”
Analizde, ciroların zaman içindeki seyrine detaylı bir şekilde bakıldığında, cirolardaki yıllık artışın parasal sıkılaşma ile birlikte tüm kategorilerde azaldığı gözlemlenmiştir.
Yüksek Gelir Grubunda Gerileme Daha Belirgin
Söz konusu gerilemenin, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde daha belirgin olduğu ifade edilmektedir. Sıkılaşmanın başlamasından hemen önce, 2023 yılının ikinci çeyreğinde, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki yıllık ciro artışı, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken, parasal sıkılaşma ile birlikte her iki ürün grubundaki artış oranlarının benzer seviyelere gerilediği belirtilmektedir.
Yüksek Gelir Grubu Tasarruf Yapıyor
Analizde ayrıca, parasal sıkılaşma ile birlikte yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki ciro artışlarının, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın altına düştüğü, bu durumun özellikle yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ettiği vurgulanmaktadır. Satış hacimlerine bakıldığında da benzer bir durumun ortaya çıktığı ifade edilmektedir. “Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki değişim, parasal sıkılaşma öncesinde düşük gelir gruplarındaki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı iken, sıkılaşma sonrası artış oranları yakın seviyelere gerilemektedir. Diğer bir ifadeyle, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki satışlar, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlere göre parasal sıkılaşmadan reel olarak daha fazla etkilenmektedir. Ancak cirodan farklı olarak, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranı, diğer ürünlerin bir miktar üzerinde seyretmektedir. Bu gözlem, ürün gruplarının göreli fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret etmektedir.” şeklinde bir değerlendirme yapılmıştır.
Özetle, parasal sıkılaşma ile birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir gruplarında yavaşladığı ve en belirgin yavaşlamanın, parasal sıkılaşma öncesinde diğer gruplara kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerde gerçekleştiği vurgulanmaktadır.
