Uzay Araştırmalarında Özel Şirketlerin Yükselişi
Yeni teknolojiler geliştirerek ve maliyetleri düşürerek uzay araştırmalarında sınırları zorlayan özel şirketler, devletlerin uzay ajanslarına alternatif olarak hızla büyüyor. Uzun yıllar devletlerin kontrolünde yürütülen uzay çalışmaları, özel şirketlerin katılımıyla yeni bir döneme girdi. Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve McKinsey & Company tarafından hazırlanan rapor, uzay ekonomisinin 2023’teki 630 milyar dolar seviyesinden 2035 yılına kadar 1,8 trilyon dolara çıkmasının beklendiğini ortaya koyuyor.
Uzayın Keşfinde Özel Şirketlerin Rolü Artıyor
Özel şirketlerin yenilikçi teknolojileri ve büyük ölçekli yatırımları, uzayın keşfinde önemli bir rol oynamaktadır. Uzay alanında faaliyet gösteren şirketler, devletlerin uzay ajanslarına alternatif olarak hızla büyüyor ve uzay araştırmalarını daha erişilebilir, ticari olarak daha cazip hale getiriyor. Bu şirketler; uzay araştırmaları, uydu gönderimi ve uzay turizmi gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteriyor. Uzay araştırmalarının sınırlarını zorlayarak yeni teknolojiler geliştiren özel şirketlerin, gelecekte daha büyük ve iddialı projelere imza atması bekleniyor. Uzayın ticarileşmesi, uzay turizmi dahil olmak üzere yeni fırsatlar ortaya çıkarırken, pek çok şirket uzay turizmini daha geniş bir kitle için erişilebilir hale getirmenin yollarını arıyor.
- Elon Musk, Jeff Bezos ve Richard Branson gibi iş insanları “uzay baronları” olarak anılmakta ve bu isimlerin şirketleri, uzay yolculuğu alanında endüstrinin ön saflarında yer alıyor.
SpaceX
Tesla, Neuralink, xAI ve X gibi teknoloji şirketlerinin sahibi Elon Musk tarafından 2002 yılında kurulan SpaceX, fırlatma kabiliyetleri ve değerleri ile lider uzay şirketi olarak öne çıkıyor. California merkezli bu şirket, uydular ve uzay araçları gibi uzay ekipmanlarının üretimi ve fırlatılması konusunda uzmanlık kazanmıştır. Şirket, insanları Mars’a ve güneş sistemindeki diğer yerlere taşıyabilecek yeniden kullanılabilir fırlatma araçları geliştirerek uzay taşımacılığı masraflarını azaltmayı hedefliyor. SpaceX’in filosunda Falcon 9, Falcon Heavy ve Starship fırlatma araçları ile Dragon uzay araçları ve Starlink iletişim uyduları yer alıyor. Yaklaşık 13 bin çalışanı olan SpaceX’in değeri 200 milyar doların üzerinde tahmin ediliyor.
Blue Origin
ABD’li e-ticaret devi Amazon’un kurucusu Jeff Bezos tarafından 2000 yılında kurulan Blue Origin, uzay uçuşu hizmetleri sunmaktadır. Merkezi Washington eyaletinde bulunan şirket, yeniden kullanılabilir fırlatma araçları ile uzaya erişimi daha ucuz ve daha güvenilir hale getirmeyi amaçlıyor. Uzay turizmine odaklanan Blue Origin, roketler, roket motorları, uzay araçları ve ağır yük fırlatma araçları geliştirmektedir. Blue Origin’in filosunda, yörünge altı fırlatma aracı New Shepard, ağır yük yörüngesel fırlatma aracı New Glenn, Ay’a insan ve kargo taşımayı amaçlayan Blue Moon ve uzay aracı operasyonlarını desteklemek için tasarlanmış bir uzay aracı platformu olan Blue Ring yer alıyor. Blue Origin’in 2022 itibarıyla yaklaşık 11 bin çalışanı bulunmaktadır.
Virgin Galactic
Virgin Grup’un sahibi İngiliz iş insanı Richard Branson tarafından 2004 yılında kurulan Virgin Galactic, yörünge altı uzay uçuşu hizmeti sunmaktadır. Merkezi California’da bulunan şirket, uzay turizmi hizmetlerini genişletmeyi ve daha erişilebilir hale getirmeyi hedefliyor. Şirketin haziran ayında emekliye ayrılan ve Türkiye’nin ikinci astronotu Tuva Cihangir Atasever’in de içinde bulunduğu “Galactic 07” ekibinin uçuşunu gerçekleştiren VSS Unity uzay aracının bugüne kadar 12 uzay uçuşu gerçekleştirdiği kaydedilmektedir. Virgin Galactic, kaynaklarını 2026’da hizmete girmesi hedeflenen yeni nesil Delta uzay gemilerinin üretimine aktarıyor. Delta sınıfı uzay gemileriyle VSS Unity’nin aylık kapasitesinin 12 katı kapasiteyle ayda 8 uzay görevini gerçekleştirebilmeyi amaçlıyor. Bine yakın çalışana sahip olan Virgin Galactic’in piyasa değeri 161 milyon doların üzerindedir.
Rocket Lab
Yeni Zelandalı girişimci Peter Beck tarafından 2006 yılında kurulan Rocket Lab, fırlatma çözümleri ve uydu üretiminden yörünge operasyonlarına kadar çeşitli hizmetler sunmaktadır. Yeni Zelanda’da kurulan ve merkezini 2013 yılında California’ya taşıyan Rocket Lab, 2009 yılında fırlattığı Atea-1 roketi ile Güney Yarımküre’den uzaya ulaşan ilk özel şirket olma özelliğini taşımaktadır. Şirketin Electron adlı roketi ile bu zamana kadar 50 fırlatma gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Rocket Lab, Neutron adlı yeni bir fırlatma aracını geliştirmektedir. Çalışan sayısının 1650 olduğu belirtilen Rocket Lab’in piyasa değeri ise 2,8 milyar dolar civarındadır.
Sierra Space
Eren Özmen ve Fatih Özmen’in sahibi olduğu 2021 yılında kurulan Sierra Space, inovasyon ve uzayın ticarileştirilmesine öncülük eden uzay şirketleri arasında yer almaktadır. Merkezi Colorado’da bulunan Sierra Space, uzay sistemleri ve taşımacılığı, uydu, elektrik güç sistemleri gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. Sierra Space tarafından geliştirilen ve yeniden kullanılabilir Dream Chaser uzay aracı, ilk yolculuğuna hazırlanmaktadır. Dream Chaser filosunun ilk aracı olacak Tenacity’nin planlanan ilk görevinde Uluslararası Uzay İstasyonu’na kargo taşıması öngörülmektedir.
Axiom Space
Girişimci Kam Ghaffarian ve daha önce NASA’nın Uluslararası Uzay İstasyonu Program Yöneticisi olarak görev yapan Michael Suffredini tarafından 2016 yılında kurulan Axiom Space, insanlı uzay uçuşu hizmetleri sunmaktadır. Uluslararası Uzay İstasyonu’na misyonlar düzenleyen Axiom Space, dünyanın ilk ticari uzay istasyonu Axiom Station üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Türkiye’nin ilk astronotu Alper Gezeravcı da ocak ayında gerçekleşen Axiom-3 (Ax-3) misyonunda yer almıştır.
Öte yandan Boeing, RTX Corporation, Lockheed Martin, General Dynamics Corporation ve Northrop Grumman gibi havacılık ve savunma şirketleri de uzay endüstrisine yönelik çözüm ve hizmetler geliştirmektedir.
