Van Kalesi’nin güneyinde yer alan ve tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan “Eski Van Şehri”, başta Urartular olmak üzere Ahlatşahlar, Eyyubiler, İlhanlılar, Anadolu Selçuklu, Akkoyunlular ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın destekleriyle, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülsen Baş Terzioğlu öncülüğünde yürütülen kazı çalışmalarında, aralarında sanat tarihçileri, tarihçiler, mimari restorasyon uzmanları ve arkeologlardan oluşan 30 kişilik uzman ekip görev almaktadır.
Bu yıl gerçekleştirilen kazılarda, alandaki yapılar arasında bağlantı sağlayan yeni yollar, yanmış evrak ve kumaş parçaları, seramik tabaklar, cam bilezik parçaları, boncuklar, bronz sikkeler ve tütün lüleleri gibi önemli buluntular elde edilmiştir. Ayrıca, Osmanlı dönemine ait pazar yerinin ortaya çıkarıldığı Eski Van Şehri’nde, Ulu Cami, Kızıl Minare, Abbasağa Camisi, Hüsrev Paşa Hanı, Çifte Hamam, Miri Ambarı, iki kilise ve bir sarnıç gibi tarihi yapılar da restore edilmektedir. Bu çalışmalarla, tarihi alanın tüm yönleriyle ayağa kaldırılarak turizme kazandırılması hedeflenmektedir.
“Mimari Dokuyu Ortaya Çıkarmaya Çalışıyoruz”
Prof. Dr. Terzioğlu, Eski Van Şehri’nin Urartu döneminden Osmanlı’nın son dönemine kadar önemli bir yerleşim alanı olduğunu vurguladı. Tarihi alanda farklı etnik ve dini toplulukların bir arada yaşadığı, kozmopolit bir kültürel yapının izlerinin bulunduğunu belirten Terzioğlu, şunları kaydetti:
- “Bu yılki çalışmalarımızı, kazılması planlanan alanların detaylı belgelendirilmesi ve haritalama çalışmalarıyla başlattık.”
- “16. yüzyıla ait Osmanlı yapısı Hüsrev Paşa Hanı’nın batısında, toprak altında kalan mimari dokuyu ortaya çıkarmaya çalışıyoruz.”
- “Kazı çalışmalarında, han ile bağlantılı taş örgülü duvarların sınırlandırdığı mekanlarla karşılaştık.”
- “Mekanların boyutları, niteliği ve elde ettiğimiz bulgular, alanın bir pazar yeri olabileceği yönünde önemli ipuçları sunuyor.”
Arşiv kayıtlarının, kentin konumuna bağlı olarak canlı bir ticarete sahip olduğunu ve sur içindeki alanın özellikle orta kapı çevresinde ticari ürünlerin pazarlandığı yerler olduğunu belgelediğini ifade eden Terzioğlu, “Orta kapı civarında bir pazar yerini tespit ettiğimizi tahmin ediyoruz. Hüsrev Paşa Hanı ile bağlantılı ikinci bir han yapısının varlığı da muhtemeldir. İlerleyen zamanlarda bu durum netlik kazanacaktır.” şeklinde konuştu.
Kazılarda yangın izlerine de rastladıklarını, sırsız Osmanlı seramikleri, ay yıldız bezemeli cam bilezik parçaları, ay yıldız amblemli sırlı seramik tabaklar, boncuklar, farklı renkte boyalar ve birçok cam curufu ile Osmanlı bronz sikkeleri gibi önemli buluntular elde ettiklerini belirten Terzioğlu, “Eski Van Şehri’nin sosyal yaşamına dair birçok bulgu ortaya çıktı. Diğer bir çalışmamızı kentin yol dokusu üzerinde yoğunlaştırdık. Çifte Hamam’a ulaşımı sağlayan taş döşeme Osmanlı yolunun doğu ve batısını sınırlayan mimari dokuyu ortaya çıkarmayı amaçlıyoruz.” dedi.
“Alanda Büyük Bir Kazı Çalışması Yürütülüyor”
Çalışmaları inceleyen Van YYÜ Rektörü Prof. Dr. Hamdullah Şevli, Van’da Osmanlı ve Selçuklu dönemine ait ayakta kalan az sayıda yapının bulunduğunu, bunun da 1915-1918 yıllarında Ermeni ayaklanmaları ve Rus işgaliyle şehrin tahrip edilmesinden kaynaklandığını belirtti. Etrafı surlarla çevrili Eski Van Şehri’nin o tarihlerde tamamen yakılıp yıkıldığını ifade eden Şevli, şu bilgileri verdi:
- “Selçuklu ile Osmanlı döneminde Van’ın eski yerleşim yeri burasıydı.”
- “1915-1918 yıllarında Ermeni çetelerinin burada ayaklanarak Müslüman halkı katletmesi sonucu kentin yaklaşık 150 bin olan nüfusu 7 bine kadar düşmüş, şehir harap edilmiştir.”
- “Son dönemdeki çalışmalar kapsamında alandaki Hüsrev Paşa ile Kaya Çelebi camileri restore edilerek ibadete açılmıştır.”
Van YYÜ Rektörü Şevli, “Çok donanımlı sanat tarihi, arkeoloji, mimarlık, şehir ve bölge planlama, mimari restorasyon bölümlerimiz var. Alanda büyük bir kazı çalışması yürütülüyor. Çalışmalar Kültür ve Turizm Bakanlığımızın destekleriyle sürdürülmektedir. Yakın zamanda Bakanımız Sayın Mehmet Nuri Ersoy da alanda incelemelerde bulundu.” şeklinde konuştu.
Eski Van Şehri’nde yürütülen kazı çalışmalarında, kentin geçmişine dair önemli bulgulara ulaşıldığını belirten Şevli, “Hüsrev Paşa Külliyesi’nin hemen yanında bir pazar yerinin olduğuna yönelik bulgulara sahibiz. Farklı seramik ve cam parçaları tespit edildi. Çalışmaların sonucunda alanın geçmişte hangi amaçla kullanıldığı tespit edilecektir. Etrafı surlarla çevrili alanda camiler, ibadethaneler, kamu binaları, yürüyüş yolları, pazar yerleri, satış noktaları, külliyeler, kervansaray ve konaklama alanları bulunmaktadır. Bunların tamamı bilim insanlarımızın, akademisyenlerimizin çalışmalarıyla gün yüzüne çıkacaktır. Burası tam anlamıyla bir tarih, ticaret, kültür ve turizm merkezi haline dönüşecektir.” dedi.
