Koronavirüsün Beyne Sızma Mekanizması
Prof. Dr. Ali Ertürk ve ekibi, dünyada ilk kez koronavirüsün insan vücuduna girmek için kullandığı spike proteininin, kafatasındaki ‘gizli geçitlerde’ biriktiğini ve bu geçitleri kullanarak beyne sızma yeteneğini ortaya koydu. Bu çalışmanın temelinde, Covid-19 nedeniyle hayatını kaybeden 50’den fazla insanın beyin dokusu ve uzamış Covid-19 hastalarından alınan beyin sıvılarının incelenmesi yatıyor. Prof. Dr. Ertürk, araştırmasının önemli bulgularını paylaşarak, kendi geliştirdiği özel teknikle memeli hayvanlar üzerinde virüsün vücutta nerelere yerleştiğini görsel olarak ortaya koydu.
‘DISCO Transparency’ adlı bu özel teknik sayesinde, deney farelerinin tamamı ve insan organlarının bazıları, şeffaflaştırılarak dijital haritalandırma yapıldı. Böylece virüsün vücutta yayılma alanları detaylı bir şekilde belirlendi. Almanya’nın Münih eyaletinde, Ludwig Maximillian Üniversitesi Helmholtz Doku Mühendisliği ve Rejeneratif Tıp Enstitüsü Direktörü olarak çalışan Prof. Dr. Ertürk, kafatasının sadece beyni koruyan bir yapı olmadığını, aynı zamanda beynin yaşayan bir parçası olduğunu gösterdi.
Beyindeki ‘Gizli Geçitler’
Kafatası ile beyin arasında yer alan ‘gizli geçitler’, yüzbinlerce savunma hücresinin aniden beyne girebilmesine olanak tanıyor. Prof. Dr. Ertürk, bu bulgularını geçtiğimiz yıl dünyanın saygın bilim dergilerinden biri olan Cell’de yayınladı. Koronavirüsün bu mekanizmayı kullanarak beyne sızabileceği hipotezinden hareketle yeni bir çalışma başlatıldı. Yüzlerce hastanın verileri incelendi ve uzamış Covid (Long Covid) hastaları ile bu durumu yaşamayanların beyin sıvıları karşılaştırıldı.
Covid-19’dan ölen hastaların kadavraları da DISCO Transparency yöntemiyle dijitalleştirilerek incelendi. Geçtiğimiz hafta Cell Host & Microbe dergisinde yayınlanan araştırma, koronavirüsün spike proteinlerinin kafatasındaki bu gizli geçitlerde ‘çöp gibi’ biriktiğini ve yıllarca burada kalarak beyin yüzeyine sızabileceğini ortaya koydu.
Virüsün Vücuttaki İzleri
Prof. Dr. Ertürk, virüsün spike proteininin, hastalık atlatılsa bile yıllarca beynin koruyucu katmanlarında ve kafatası kemik iliğinde kalabildiğine dikkat çekti. DISCO Transparency tekniği ile virüsün vücutta nerelere yerleştiğini fareler üzerinde gösterme başarısını elde etti. Üç boyutlu haritalandırma sayesinde, Wuhan’da ilk çıkan orijinal virüsün yalnızca akciğerlere yerleştiği, ancak sonraki varyantların mideden kalbe, akciğerden böbreklere, hatta testis ve yumurtalıklara kadar pek çok organa yayıldığı görsel olarak kanıtlandı.
Uzamış Covid’in Tehlikeleri
Prof. Dr. Ertürk, influenza yani grip virüsünün sadece akciğere yerleştiğini kaydederken, koronavirüsün ise neredeyse tüm vücuda yayıldığını belirtti. Bu durum, Covid’in yalnızca beyin ve kalp hastalıklarını değil, böbrek ve karaciğer gibi başka organları etkileyen birçok hastalığın artmasına yol açabileceğini vurguladı.
Çöp Gibi Biriken Proteinler
Uzamış Covid ile ilgili olarak Prof. Dr. Ertürk, “Kafatasını bugüne kadar sadece beyni koruyan bir yapı olarak düşünüyorduk. Ancak yaptığımız çalışmalarda, kafatasının aslında beynin yaşayan bir parçası olduğunu gösterdik. Kafatasındaki küçük kapılar, hücreleri beyne bağlıyor. Bu kapıların koronavirüs gibi hastalıklarda etkili olup olmadığını araştırmak istedik ve yüzlerce hastanın verileriyle çalıştık. Sonuçlarımız, spike proteininin vücutta uzun süre kalabileceğini kesin olarak kanıtladı. Uzamış Covid’in, belki de yüzde yüzünün, bu biriken proteinler nedeniyle oluştuğunu gösterdik,” dedi.
Uzun Süre Saklanan Proteinlerin Tehlikesi
Prof. Dr. Ertürk, “İşin ürkütücü kısmı, spike proteinlerin yok olmaması. Yıllar boyunca kafatasının o bölgelerinde saklı kalabiliyorlar ve beyne geçiş yapabiliyorlar. Beyne geçtiklerinde, inflamasyon ve damar bozukluklarına neden olabiliyorlar. Bu durum, beynin sağlığını olumsuz etkileyebilir ve yeni nörolojik hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir,” şeklinde konuştu.
Uzamış Covid’in Etkileri
Hayvan modellerinde virüsün vücutta yayılımını inceleyen Prof. Dr. Ertürk, “Grip virüsü sadece akciğerde kalırken, ilk çıkan koronavirüs tipi de akciğeri tutuyor. Ancak Delta ve Omicron varyantları, tüm vücuda yayılma kapasitesini artırdı. Bu durum, genç bireylerin bile erken yaşlarda bazı hastalıklara yakalanma riskini artırıyor,” dedi. Ayrıca, “Dünya genelinde yaklaşık yüzde 60’ın Covid geçirdiği tahmin ediliyor; bu da 4 milyardan fazla insan demek. Uzamış Covid’in etkilerinin giderek artması, pandemiden daha büyük bir sorun haline gelebilir,” diye ekledi.
Aşıların Koruyucu Etkisi
Prof. Dr. Ertürk, bu çalışmanın kalp hastalıklarının Covid aşılarıyla ilişkisini sorguladığını belirterek, “Kalp hastalıkları artıyor ama bunun sebebi aşılar değil, koronavirüsün vücutta yarattığı etkiler. Aşılarda da spike proteini bulunuyor, ancak virüsün oluşturduğu spike proteini çok daha fazla. Aşılama sayesinde spike protein birikiminin yaklaşık yüzde 50 oranında azaldığını gördük, bu da iyi bir haber. Ancak kalan yüzde 50 ile nasıl başa çıkacağımız bir soru işareti,” diyerek sözlerini noktaladı.
