Hepatit Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Sağlık makamları ve yardım kuruluşları, milyonlarca insanın hepatit testi yaptırmadığını belirterek, daha fazla insanı bu testleri yaptırmaya teşvik ediyor. 28 Temmuz’da kutlanan Dünya Hepatit Günü için gönderilen ana mesaj bu. Hepatit, dünya genelinde yılda bir milyondan fazla ölümle ilişkilendiriliyor ve bu sayı son yıllarda artış göstermekte.
Hepatit Nedir ve Neden Bu Kadar Tehlikelidir?
Hepatit, genellikle viral bir enfeksiyonun neden olduğu karaciğer iltihabıdır. Bu hastalık, karaciğer kanserine, karaciğer yetmezliğine ve birçok başka karaciğer hastalığına yol açabilir. Hepatit virüsleri A’dan E’ye kadar beş farklı türde bulunmaktadır. En tehlikeli olanları ise Hepatit B ve C’dir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), her yıl dünya genelinde 1,3 milyon kişinin bu virüslerin neden olduğu hastalıklardan hayatını kaybettiğini tahmin etmektedir. Bu da her 30 saniyede bir hepatit kaynaklı bir ölüm anlamına geliyor.
Hepatit Ne Kadar Yaygındır?
WHO, dünya genelinde 250 milyon insanın kronik Hepatit B, 50 milyon insanın ise kronik Hepatit C hastası olduğunu tahmin ediyor. Her yıl 2 milyondan fazla yeni vaka eklenmektedir. WHO’ya göre Hepatit B’nin yaygınlığı şu şekildedir:
- Batı Pasifik bölgesinde (Çin, Japonya ve Avustralya) 97 bin kişide
- Afrika’da 65 milyon kişide
- Güneydoğu Asya bölgesinde (Hindistan, Tayland ve Endonezya) 61 milyon kişide görülmektedir.
WHO, Hepatit B’nin dünya genelinde her yıl 20 milyon kişiye bulaştığını ve 2015 yılı itibarıyla 44 bin ölüme yol açtığını belirtmektedir. En yaygın görüldüğü bölgeler Güney ve Doğu Asya’dır.
Hepatite Nasıl Yakalanılır?
Hepatit A, genellikle dışkıyla kirlenmiş gıda ya da su tüketiminden veya enfekte bir kişiyle doğrudan temastan kaynaklanmaktadır. Düşük ve orta gelirli ülkelerde hijyen koşullarının yetersiz olduğu bölgelerde daha sık rastlanmaktadır. Belirtileri genellikle kısa sürede kaybolur ve çoğu insan iyileşir. Ancak bazı durumlarda ölümcül karaciğer yetmezliğine yol açabilir. Hepatit A salgınları genellikle kirli su ve gıda kaynaklı olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin, 1998 yılında Çin’in Şanghay kentinde 300 bin kişiye hastalık bulaşmıştır. Bu olaydan sonra, Çin aşı programı başlatmıştır.
Hepatit B ise, genellikle şu yollarla bulaşır:
- Doğum sırasında anneden çocuğa geçiş
- Çocuklar arasındaki yakın temas
- Kirli iğneler ve şırıngalarla, dövme yaptırmakla, kulak deldirmekle veya enfekte kanla temas yoluyla (örneğin cinsel ilişki sırasında).
Hepatit C ve D, iğne ve şırınga paylaşımı gibi yollarla, enfekte kanla ya da enfekte kanın nakledilmesiyle bulaşır. Sadece Hepatit B olanlar Hepatit D’ye yakalanabilir ve bu durum, kronik Hepatit B hastalarının %5’ini etkilemektedir. Bu da ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. Hepatit E ise kirli su ve gıda tüketimi yoluyla geçer ve en çok Güney ve Doğu Asya’da görülür; özellikle hamile kadınlar için tehlikeli olabilir.
Hepatit Belirtileri Nelerdir?
WHO’ya göre hepatit belirtileri şunlardır:
- Ateş
- Halsizlik
- İştahsızlık
- İshal
- Mide bulantısı
- Mide bölgesinde ağrı
- Koyu renkli idrar ve dışkı
- Tende ve göz aklarında sarılık
Bununla birlikte, hepatit geçiren birçok kişi sadece hafif belirtiler yaşayabilir veya hiç belirti göstermeyebilir. WHO’nun 2022 yılında yayımladığı verilere göre, dünya genelindeki Hepatit B hastalarının yalnızca %13’ü, kronik Hepatit C hastalarının ise %36’sı teşhis edilebilmiştir. Bu durum, enfekte kişilerin farkında olmadan başkalarına virüsü yayma riskini artırmaktadır. Bu yüzden WHO ve tıbbi yardım kuruluşları, daha fazla insanın test edilmesi gerektiği çağrısını yapmaktadır.
Hepatit Testleri ve Tedavi Yöntemleri
Hepatit A, B ve C testleri için aile hekiminize veya bir cinsel sağlık kliniğine başvurabilirsiniz. Hepatit A’nın özel bir tedavisi yoktur, ancak enfekte olanların çoğu hızla iyileşir ve bağışıklık kazanır. Kronik Hepatit B ve C ise antiviral ilaçlarla tedavi edilir ve bu, hastalığın siroza dönüşme riskini ve karaciğer kanseri olma olasılığını azaltır. Hepatit A ve B’ye yakalanmayı önleyen aşılar mevcuttur. Bebekler doğar doğmaz yapılan Hepatit B aşısı, hastalığın anneden çocuğa geçişini engeller ve aynı zamanda Hepatit D’ye karşı da koruma sağlar. Hepatit C için henüz bir aşı geliştirilmemiştir, Hepatit E aşıları ise şu anda yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Hepatit Riskini Azaltma Yöntemleri
Hepatit E riskini azaltmak için karaciğer yemeklerinin iyice pişirilmesi gerekmektedir. WHO’ya göre Hepatit A’dan korunmak için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
- Yemeklerden önce ve tuvalete gittikten sonra düzenli olarak el yıkanması
- Topluluklara yeterli miktarda güvenli içme suyu sağlanması
- Kanalizasyon sistemlerinin düzgün çalışması
WHO’ya göre Hepatit B, C ve D’den korunmak için şu yöntemler önerilmektedir:
- Güvenli cinsel ilişki, prezervatif kullanımı ve cinsel partner sayısının azaltılması
- Uyuşturucu kullanımı esnasında iğne paylaşımından kaçınılması, kulak deldirirken veya dövme yaptırırken dikkatli olunması
- Hepatit B için, kan, vücut sıvıları ve kirli yüzeylerle temastan sonra ellerin yıkanması
- Sağlık sektöründe çalışanlar için Hepatit B aşısı olunması; doğumda yapılan aşının koruma süresi yaklaşık 20 yıldır.
Hepatit E‘den korunmak için ise hijyen kurallarına dikkat edilmeli ve özellikle domuz ciğeri gibi hayvan karaciğerleri iyice pişirilmeden tüketilmemelidir.
Sağlık Makamlarının Hepatiti Yok Etme Çabaları
WHO, 2030 yılı itibarıyla Hepatit B ve C’ye yakalananların sayısını %90, bu hastalıklardan ölenlerin sayısını ise %65 oranında azaltmayı hedefliyor. Fakat, WHO’ya göre hepatit virüslerinden kaynaklanan ölümlerin sayısı artmaya devam ediyor. Yüz milyonlarca insan hala hepatit testlerine erişim konusunda zorluk yaşamaktadır. Dünya genelindeki ülkelerin yalnızca %60’ı bedava veya sübvanse edilmiş hepatit testi imkanı sunmaktadır. Afrika ülkelerinin ise sadece üçte birinin bu hizmeti sağladığı kaydedilmiştir.
