Oxford Sözlüğü’nden Yılın Kelimesi: Beyin Çürümesi
Oxford Sözlüğü, her yıl toplumu en çok etkileyen “yılın kelimesini” seçmektedir. Bu yıl bu unvan “beyin çürümesi” (brain rot) ifadesine verildi. Bu terim, hızlı dijitalleşmenin ve ciddi bir bağımlılığa dönüşen sosyal medyanın beyin sağlığımız üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çekmektedir. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, beyin çürümesinin etkilerini ve bu sorundan korunma yollarını şu şekilde açıklamaktadır:
Bu İfadenin Anlamı
‘Beyin çürümesi’, sosyal medyanın aşırı kullanımının neden olduğu sürekli uyarılma ve bilgi bombardımanına maruz kalan beynimizin karşılaştığı tehlikeleri ifade eder. Bu terim, sosyal medyanın; algılama, berrak düşünme, odaklanma gibi zihinsel becerilerimizi, dikkat kapasitemizi, hafıza ve problem çözme gibi temel işlevlerimizi nasıl olumsuz etkilediğini vurgulamaktadır.
Sosyal Medyanın Etkileri
Günümüzde bir bağımlılığa dönüşen sosyal medya, hayatımızda çeşitli olumsuz etkilere neden olmaktadır:
- Zihinsel Sağlığımız Alarm Veriyor: Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dijital bağımlılığın etkileri özellikle gençlerde ciddi bir tehdit oluşturuyor. Araştırmalar, sosyal medya kullanımının ergenlerde anksiyete, depresyon ve yalnızlık hissini tetiklediğini göstermektedir. Beğeni sayıları, mükemmel fotoğraf kareleri ve popülerlik yarışı, günümüz ergenlerinin özgüvenini sarsmaktadır. Ekrana bağımlı hale gelen bu nesil, yüz yüze iletişim kurmakta zorlanmakta ve odaklanma süreleri giderek kısalmaktadır. Bir kitabın sonuna kadar okumak ya da derinlemesine düşünmek artık zorlaşmaktadır.
- Yönlendirmeler Bizi Tüketiciye Dönüştürüyor: Sosyal medya platformları, kullanıcıların ilgi alanlarına göre içerik sunarak onları sürekli tüketici konumuna getiriyor. Bir kaydırma hareketi bile, platformların bizden veri toplaması için yeterli oluyor. Ancak sürekli tüketim halinde olmak, zihnimizin yaratıcılığını ve üretkenliğini azaltmaktadır.
- Dopamin Patlamaları Yaşanıyor: Her bildirim sesi, beğeni sayısı veya kaydırılan yeni içerik, beynimizin dopamin salgılamasına neden oluyor. Bu durum, beynin sürekli olarak “anlık hazlara” odaklanmasına yol açıyor. Sosyal medya, dopamin patlamaları ile bağımlılık yaratmakta, fakat bu mutluluk hissi sık tekrarlandıkça yoksunluk duygusu yaratmaktadır.
- Psikolojik Sorunlar Artıyor: Sosyal medyada sürekli başkalarıyla kıyaslama yapmak, zihinsel sağlığı olumsuz etkileyen bir faktördür. Beğeni sayıları ve mükemmel görünen fotoğraflar, “ben neden onlar gibi değilim?” sorusunu akıllara getiriyor. Bu durum, yetersizlik duygularına ve özgüven eksikliğine yol açmaktadır. Sonuç olarak, bireyler kendi hayatlarından tatmin olmamakta ve depresyon-anksiyete yakınmaları yaşamaktadır.
- Gerçek İlişkiler Zayıflıyor: Sosyal medya, yüz yüze iletişimi azaltarak gerçek hayattaki ilişkileri zayıflatmaktadır. Bir masada buluşan kişilerin telefonlarına gömüldüğü günlerde yaşıyoruz. Yüz yüze iletişim azaldıkça, insanlar empati kurma yeteneklerini kaybetmektedir. Ekranlar üzerinden kurulan “sahte sosyalleşme”, gerçek bağların yerini alamamakta ve yalnızlık hissini derinleştirmektedir.
Korunma Yolları
Beyin çürümesine karşı önlem almak mümkündür. Ancak bunu başarmak için aşağıdaki önerileri dikkate almanız önemlidir:
- Odaklanma Alışkanlıkları Geliştirin: Her gün belirli bir süreyi derin düşünmeye ayırın. Kitap okumak, müzik dinlemek, resim yapmak, hayal gücünüzü kullanmak ve gündelik yazılar yazmak bu alışkanlıkları geliştirmenize yardımcı olacaktır.
- Dijital Molalar Verin: Haftanın bir gününü dijital detoks olarak belirleyin. Başlangıçta zorlayıcı olabilir, ancak telefonu ve bilgisayarı bir kenara bırakıp gerçek hayatı deneyimlemek zihinsel ve fiziksel olarak dinlenmenizi sağlayacaktır.
- Gerçek İlişkiler Kurun: Arkadaşlarınızla ve ailenizle yüz yüze zaman geçirin. Gerçek bağlar kurmak, beynin empati yeteneğini destekler ve mutluluk hormonlarının salınmasına yardımcı olur.
- Çocuklarınıza Sınır Koyun: Çocukların sosyal medya kullanımını sınırlamak, onları spora ve sanata yönlendirmek zihinsel ve duygusal sağlıklarının korunması açısından kritik bir öneme sahiptir.
- Sosyal Medya Yönlendirmelerine Direnin: Planlarınızı kağıt kalemle yapın, telefon bildirimlerini kapatın ve dijital çöplüğü hayatınızdan uzak tutmaya çalışın.
