Türkiye’de Çalışma Saatleri ve İşçi Hakları
Türkiye, dünya genelinde en uzun çalışma sürelerine sahip ülkeler arasında önemli bir yer tutmaktadır. Çalışanların yaklaşık üçte biri, haftalık 50 saatten fazla mesai yapmaktadır. Anayasa ile güvence altına alınan hafta tatili ve yıllık ücretli izin gibi işçi hakları, İş Kanunu’nda açıkça düzenlenmiş olup, eksik kalan noktalar ise Yargıtay’ın içtihatlarıyla tamamlanmıştır.
45 SAATİ AŞAN ÇALIŞMA SÜRELERİ MESAİ OLARAK KABUL EDİLİR
Türkiye’deki İş Kanunu’na göre, haftalık azami çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu süre, aksi bir anlaşma yapılmadığı takdirde haftanın iş günlerine eşit şekilde dağıtılmaktadır. Örneğin, haftada 6 gün çalışan işyerlerinde günlük çalışma süresi 7,5 saat, haftada 5 gün çalışan işyerlerinde ise 9 saattir. Haftalık 45 saati aşan her türlü çalışma süresi fazla mesai olarak değerlendirilmektedir. Çalışma süresi, işçinin işte fiilen çalıştığı zamanı ifade etmekte olup, ara dinlenme süreleri bu hesaplamaya dahil edilmemektedir. Gün içindeki çalışma süresi içerisinde verilen ara dinlenmeler, işin niteliğine ve işyerinin geleneklerine uygun bir biçimde düzenlenmektedir.
ARA DİNLENME SÜRELERİNE DAİR YASAL DÜZENLEMELER
İş Kanunu’nda belirlenen ara dinlenme süreleri şu şekildedir:
- Günlük çalışma süresi 4 saat veya daha kısa olan işlerde 15 dakika,
- 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar süren işlerde 30 dakika,
- 7,5 saati aşan işlerde ise 1 saat ara dinlenmesi verilmesi zorunludur.
Bu süreler asgari olarak belirlenmiş olup, kesintisiz bir şekilde verilmesi gerekmektedir. Ara dinlenmeleri, aynı ya da farklı saat dilimlerinde kullanılabilir; ancak işin başlama veya bitiş saatleriyle birleştirilerek uygulanamaz. İşçilerin ara dinlenme süreleri boyunca tamamen serbest oldukları ve bu süreyi işyeri içinde veya dışında değerlendirebilecekleri kanunla güvence altına alınmıştır. İşveren, işçiyi bu dinlenme süresinde çalıştırırsa, bu süre kullanılmamış sayılacak ve işçiye ek ücret ödenmesi gerekecektir. Yargıtay kararlarına göre, günlük 7,5 saat ile 11 saat arasında çalışan işçilere 1 saat ara dinlenmesi yeterli görülmekte, ancak 11 saati aşan durumlarda işçilere en az 1,5 saatlik ara dinlenmesi sağlanması gerekmektedir.
TOPLU ARA DİNLENMELER VE HAFTA TATİLİ HAKKI
Ara dinlenme süreleri, toplu şekilde veya belirli bir plan dahilinde sırayla kullanılabilir; ancak bu süre, işe geç başlama veya erken bitirme şeklinde uygulanamaz. Yasal düzenlemelere göre, işçilere her 7 günlük dönem içinde kesintisiz en az 24 saat hafta tatili verilmesi zorunludur. Haftalık 45 saatlik çalışma süresi 6 günde tamamlanan işyerlerinde 1 gün, 5 günde tamamlanan işyerlerinde ise 2 gün hafta tatili öngörülmektedir. İşçilerin hafta tatili hakkını kazanabilmesi için, tatilden önceki 6 gün boyunca çalışmış olmaları gerekmektedir. Zorunlu mazeret izinleri veya raporlu günler, çalışılmış gün olarak değerlendirilmektedir. Yargıtay’ın kararlarına göre, işçiye 7 gün içinde kesintisiz 24 saat hafta tatili verilmediği takdirde, bu izin kullandırılmamış sayılmaktadır. Hafta tatili sırasında kısa bir süre bile çalıştırılan işçinin tatil hakkını kullanmadığı kabul edilmektedir.
HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMA VE ÜCRET DÜZENLEMELERİ
Hafta tatilinde çalıştırılma durumu ise işçinin onayına bağlıdır. Kendi rızasıyla çalışmayı kabul eden işçiye, bu çalışmanın karşılığında yüzde 50 zamlı bir günlük ücret ödenmesi gerekmektedir. Eğer işçi, hafta tatilinde çalıştırıldığı halde fazla mesai ücretini alamazsa, bu durumu yazılı delil ya da tanıklarla ispatlayabilir. Buna karşılık, işveren ise hafta tatilinde çalıştırdığı işçiye izin verdiğini veya ücret ödediğini yazılı belgelerle kanıtlayabilir.
