SEVGİ UÇAR
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa ve Medipol Üniversitesi akademisyenleri, Prof. Dr. Süphan Nâsır başkanlığında, Öğretim Üyesi Dr. Yonca Nilay Baş ve Öğretim Üyesi Dr. Fatma Betül Ortaköy ile birlikte önemli bir araştırma gerçekleştirdi. Araştırmanın başlığı ”Beyaz Yakadan Emekliye 2024’e Genel Bir Bakış: Ekonomik Zorlukların Farklı Tüketici Gruplarına Etkisi” olarak belirlendi. Yaklaşık iki bin kişinin katılım gösterdiği bu çalışma, beyaz yakalılar ve emekliler hakkında çarpıcı ve dikkat çekici veriler ortaya koydu. Ekonominin bireyler üzerindeki etkilerini ve farklı tüketici gruplarındaki yansımalarını, İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süphan Nasır ile gerçekleştirdiğimiz 5 Soru ve 5 Cevap formatında ele aldık.
1) Bu araştırmayla farklı tüketici gruplarının satın alma gücünü ve memnuniyetini ele aldınız. Raporlara baktığımızda, özellikle ekonominin sosyal hayatı ve gelecek planlarını ne yönde etkilediği görülüyor?
Araştırmaya katılanların yüzde 33’ü özel sektör çalışanı, yüzde 21’i kamu sektörü çalışanı, yüzde 21’i emekli, yüzde 13’ü ise işveren ve esnaf konumundadır. EVLİLİK VE ÇOCUK HAYALLERİ EKONOMİK ENGELLERLE KARŞI KARŞIYA! Tüketicilerin tüketim tercihleri, bütçe planlamaları ve harcama öncelikleri, mevcut enflasyonist ortamdan ciddi şekilde etkilenmektedir. Katılımcıların yaklaşık yüzde 76’sı, güncel ekonomik koşulların evlilik veya çocuk sahibi olma kararlarını olumsuz yönde etkilediğini belirtmiştir. Ayrıca, katılımcıların yaklaşık yüzde 85’i sinema, tiyatro, konser gibi biletli etkinliklere ya hiç katılamamakta ya da birkaç ayda bir katılabildiğini ifade etmiştir. TATİL VE YEMEK ARTIK LÜKS OLDU! Dışarıda aile veya arkadaşlarıyla sosyalleşme amacıyla yemek yemek, artık bir lüks olarak algılanmaktadır. Katılımcıların yüzde 25’i son üç yıl içinde tatile gidemediklerini belirtirken, yüzde 58’i ise son üç yılda eskisi kadar sık tatile gidemediklerini ifade etmiştir. Kısacası, enflasyon tüketicilerin sosyal hayatlarıyla ilgili harcamalarında ciddi bir kemer sıkma politikasına neden olmuştur.
2) Enflasyon bizi en çok hangi başlıklarda zorladı? Geçen yıla göre hangi alanlarda tasarruf etmek zorunda kaldık?
Tüketiciler en çok; ev dışı yeme-içme, gıda, ulaşım-akaryakıt, giyim, ayakkabı, aksesuar ve konut kirası gibi harcamalarında zorlandıklarını belirtmişlerdir. Dünya genelinde pandemiyle başlayan gıda fiyatlarındaki yükseliş azalmışken, Türkiye’de son dört yıldır gıda fiyatları hızla yükselmeye devam etmektedir. AKARYAKITTAN GIDAYA, GİYİM’DEN TATİLE: ENFLASYON KEMER SIKTIRDI! Gıda harcamaları, özellikle düşük gelirli vatandaşların bütçesinde zorunlu ihtiyaç olarak önemli bir yer kaplamaktadır. Bu durum, gıda fiyatlarındaki artışın tüketicileri zorlayan bir harcama kalemi haline gelmesine neden olmuştur. Enflasyon etkisinin en çok hissedildiği sektörlerden biri de yeme içme sektörü olmuştur. Hatta bu yılın nisan ayında aşırı fiyat artışlarına karşı kafe ve restoranlara gitmeme çağrısı yapılmıştır. Katılımcılara geçmiş yıla kıyasla bu yıl hangi alanlarda daha fazla kesinti yapmak zorunda kaldıkları sorulduğunda, ilk sıralarda ev dışı yemek, giyim, tatil ve seyahat yer almıştır.
3) Kredi kartı kullanımı ve tüketim alışkanlıklarında nasıl değişimler oldu? Market alışverişlerinde indirim avcılığı arttı mı?
Araştırmaya katılanların yüzde 35’i nakit taşımamak, yüzde 30’u taksitli alışveriş yapmak, ve yüzde 21’i ise nakit sıkıntısı nedeniyle kredi kartı kullandıklarını belirtmişlerdir. Kredi kartı borçlarının tamamını ödeyemeyenlerin oranı ise yüzde 30’lara ulaşmıştır. KREDİ KARTI GÜNÜ KURTARIYOR AMA BORÇLAR BİRİKİYOR Nakit sıkıntısı, yüzde 21 ile kredi kartı kullanımında önemli bir etken olmuş, ancak bir yandan da kredi kartı borçları birikmeye devam etmiştir. Kredi kartları günü kurtarırken, borçlar da artmaktadır. İKİ TÜKETİCİDEN BİRİ İNDİRİM AVCILIĞI YAPIYOR Ekonomik zorluklar ve enflasyon, tüketicilerin market alışveriş alışkanlıklarını ve harcama eğilimlerini etkilemiştir. Tüketiciler, market alışverişlerinde fiyat odaklı davranarak tasarruf etme eğiliminde olmuşlardır. Market alışverişlerinde her iki tüketiciden biri indirim avcılığı yaparken, fiyat karşılaştırmaları yaparak indirim kovaladıkları ve marketlerde marka sadakatinin yerini fiyatın aldığı gözlemlenmiştir.
4) Beyaz yakalılar ve emekliler, eğitim ve sağlık harcamalarıyla ilgili neler düşünüyor? Sonuçlar ne gösteriyor?
EĞİTİM BÜTÇELERİ ZORLUYOR Eğitim harcamalarının, tüketicilerin bütçelerini zorladığı açıkça görülmektedir. Artan eğitim maliyetleri ailelerin tercihlerini değiştirirken, aileler çözümü devlet okullarında aramakta. Katılımcıların yüzde 21’i mevcut okul zamları nedeniyle çocuklarının kaydını devlet okuluna almayı düşündüklerini, yüzde 25’i ise ileride çocuklarının kaydını devlet okuluna almayı düşündüklerini belirtmiştir. SAĞLIKTA MEMNUNİYETSİZLİK YÜKSELİYOR Sağlık alanında tüketicilerin memnuniyetsizlik oranları artış göstermektedir. 2020 yılında yaptığımız bir araştırmada “sağlık sisteminden hiç memnun değilim” diyenlerin oranı yüzde 37 iken, dört yıl sonra bu oran dramatik bir artışla yüzde 55’e ulaşmıştır. Pandemi sonrası daha iyi çalışma koşulları, yüksek maaşlar, daha az iş yükü ve daha fazla saygı görmek amacıyla doktorların yurtdışına göç etmesi, Türkiye’deki sağlık sistemiyle ilgili memnuniyetsizlik artışına zemin hazırlamıştır.
5) Enflasyon emeklileri ne yönde etkiledi? Emeklilerin öncelikleri neler oldu?
Emeklilerin ekonomi ve sağlık sistemi ile ilgili memnuniyetsizlikleri, toplumun geneline kıyasla daha yüksek bir oranda gözlemlenmiştir. Katılımcıların yüzde 98,5’i ülkenin mevcut ekonomik koşullarından memnuniyetsiz olduğunu ifade etmiştir. Bu durum, emekliler arasında ekonomiye yönelik genel bir hoşnutsuzluk ve güvensizliği açıkça ortaya koymaktadır. ENFLASYON EN ÇOK EMEKLİYİ VURDU Sonuçlar, emeklilerin büyük çoğunluğunun ekonomik sıkıntılar yaşadığını ve mevcut ekonomik politikaların ihtiyaçlarını karşılamadığını düşündüğünü göstermektedir. Emeklilerin sağlık sistemine yönelik memnuniyetsizlik oranları da toplumun geneline kıyasla daha yüksektir. Bu durum; sağlık hizmetlerine erişim zorlukları, uzun bekleme süreleri veya ekonomik engeller gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanıyor olabilir. Dikkat çekici bir diğer sonuç ise, “bugünlerde bir bütün olarak hayatınızdan ne kadar memnunsunuz?” sorusuna araştırmaya katılanların yüzde 52’si genel olarak hayatından memnun olmadığını belirtmiştir. Emeklilerin ise yaklaşık yüzde 70’i genel olarak hayatından memnun olmadıklarını ifade etmiştir.
