Elektrik Mühendisleri Odası’nın Tespitleri
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) tarafından yapılan hesaplamalara göre, dört kişilik bir ailenin asgari yaşam standartlarını sürdürebilmesi için aylık yaklaşık 230 kWh enerji tüketimi gerekiyor. Günlük ortalama tüketim 8 kWh’yi aşmadığında, aile bütçesinden ayrılması gereken miktar, Temmuz ayında yapılan yeni zamla birlikte 345.4 TL’den 476.6 TL’ye yükseldi. Ancak bu faturanın yalnızca %23.8’i enerji bedelinden oluşuyor.
Enerji Maliyetlerindeki Artış
EMO Yönetim Kurulu Başkanı Mahir Ulutaş, Ukrayna-Rusya gerginliği nedeniyle birincil enerji kaynaklarının fiyatlarının yükseldiğini ve bu dalgalanmalardan en çok Türkiye’nin etkilendiğini ifade etti. Ulutaş, İzmir Alsancak ve Diyarbakır’daki elektrik kaynaklı faciaların, lisans iptali için yeterli sebepler olduğunu vurguladı.
Yüzde 58.9 Fiyat Artışı
Yakın zamanda yapılan elektrik ve doğalgaz zamları sonrası yıl bitmeden yeni bir zam bekliyor musunuz?
Salgın sonrası dünya genelinde enerji talebinin artması ve Ukrayna-Rusya gerginliği, birincil enerji kaynaklarının fiyatlarının yükselmesine yol açtı. Spot piyasalardaki geçici dalgalanmalardan en çok etkilenen ülke Türkiye oldu. Elektrik ve akaryakıt fiyatları hızla yükselirken, birçok ülke bu dalgalanmanın son kullanıcıya yansımasını engellemek için önlemler aldı. Ancak Türkiye’de, 1 Temmuz 2024 tarihinde uygulanan yeni elektrik tarifesinde mesken abone grubuna yapılan %38’lik zam dikkat çekiyor. Bu durumda perakende enerji bedeli yalnızca %2.5 artarken, dağıtım bedelinin %58.9 oranında artması, zam kaynağının enerji maliyetleri değil, dağıtım şirketlerinin ihtiyaçları olduğunu gösteriyor. Yılın son çeyreğinde elektrik üretim maliyetlerinde bir artış değil, aksine bir düşüş bekleniyor. Ancak bu düşüşün faturaya yansıtılmaktansa, dağıtım bedeline zam yapılarak şirketlere aktarılma ihtimali mevcut.
Asgari Ücret ve Elektrik Faturası
Asgari ücrete göre, aylık asgari ücretin ne kadarı elektrik faturasına gidiyor?
Kaynakların Özel Sektöre Aktarılması
Yurttaşlar üzerinden özel sektöre özelleştirmeden bu yana aktarılan kaynak miktarı nedir?
Geldiğimiz noktada, özel sektör tarafından elektrik dağıtım hizmetlerinin genel ekonomiyi zorlayacak şekilde kötü yönetildiği görülüyor. Kamu eliyle yürütülmesi gereken bu hizmetin özelleştirilmesi, hem pahalılık yaratmış hem de kamu kaynaklarının özel sektöre sınırsızca aktarılmasına neden olmuştur. Ucuz, kaliteli ve güvenilir enerjiye erişim, tüm yurttaşların temel hakkıdır. Özelleştirme bedelleri için alınan dövize endeksli kredilerin rahat ödenebilmesi için dağıtım şirketlerine kaynak aktarılması, artık geride bırakılmalıdır. Enerji maliyetlerinin enflasyon üzerindeki etkisini sınırlamak için acil önlemler alınmalıdır.
Yoksulluk ve Enerjiye Erişim Sorunları
Elektrik faturasını ödeyemeyen hane sayısı artıyor mu? Kaç hane faturasını ödeyemiyor?
Ülke genelinde elektrik faturasını ödemekte zorlanan ve sosyal yardıma muhtaç yurttaşların sayısının arttığı aşikardır. Resmi verilere göre, Türkiye’de her beş haneden biri sosyal yardım almakta. Sosyal yardıma muhtaç aileler, elektrik faturaları için de destek almaktadır. 1-2 kişilik muhtaç hanelere 75, 3 kişilik hanelere 100, 4 kişilik hanelere 125, 5 ve daha fazla kişilik hanelere ise aylık 150 kilovatsaat enerji bedeli kadar yardım yapılmaktadır. Her beş haneden biri ancak sosyal yardımla faturasını ödeyebilirken, geri kalan hanelerin önemli bir kısmı ise düzensiz ödeme yapabilmektedir. Kesinti ihtimali, elektrik faturalarını ailelerin en öncelikli giderleri arasına sokmaktadır. Derinleşen yoksulluk, temel bir insan hakkı olan enerjiye erişimi tehdit etmektedir.
Lisansların İptali Gerekliliği
Başta Doğu ve Güneydoğu’daki yangınlar, İzmir ve Malatya’daki elektrik kaynaklı ölümlü vakaların yaşanmaması için hangi adımlar atılmalıdır?
Şebeke sorunlarının aşırı sıcaklarda yangına, yağışlarda ise elektrik kaçağına neden olması kabul edilemez. Sorumluları belirlemek amacıyla sürdürülen adli soruşturmaların dışında, ilgili kurumların harekete geçmemiş olması dikkat çekici. Adli soruşturmalarla yeni vakaların önlenmesi mümkün değildir. Dağıtım şebekelerinde yaşanan ve büyük bir toplumsal tepkiye yol açan sorunların kesin çözümü için hızlı ve kapsamlı bir kamulaştırma süreci başlatılmalıdır. Birbiri ardına yaşanan fiyaskolar, lisans iptalleri için geçerli bir gerekçe oluşturmaktadır. Uzun yıllardır kendi kaderine terkedilmiş olan şehir şebekelerinin eskiyen altyapısının yenilenmesi, ancak kamusal bir anlayış ve ülke çapında koordineli bir çalışma ile mümkün olabilir. Bu işi yapacak olan tek kurum da kamu olmalıdır.
Can Güvenliği ve Çözüm Önerileri
Şu anda enerji sektöründe yaşanan en can yakıcı sorunlar nelerdir? Çözüm için neler öneriyorsunuz?
Dağıtım şirketlerinin kullandığı altyapının kamu malı olduğunu ve verdikleri hizmetlerin de kamu hizmeti niteliği taşıdığını unutmamak gerekir. Görev sürelerinin sonunda elektrik şebekesini günün şartlarına uygun bir şekilde geliştirerek kamuya devretmeleri gerekmektedir. Tüm dünyada akıllı şebekelere geçiş hazırlıkları yapılırken, Türkiye’de can güvenliğinin sağlanamaması kabul edilemez. İzmir Alsancak ve Diyarbakır’daki facialar, lisans iptali için yeterli nedenlerdir. Can kaybına yol açan bu olumsuz durumdan çıkış için kesin çözüm, elektrik dağıtım şebekesinin kamulaştırılmasıdır. Üretimden dağıtıma kadar tüm süreçlerin yönetileceği dikey entegre bir kamu tekeli yeniden kurulmalıdır. Geçiş sürecinde, kamu kaynaklarının belirsiz bir biçimde özel sektöre aktarılması yerine, kamulaştırma işlemlerini yürütecek bir Kamulaştırma İdaresi Başkanlığı kurulması gerekmektedir.
