TEKEL’in Tarihçesi ve Özelleştirme Süreci
TEKEL, 2000’li yılların başında Türkiye’nin alkollü içkiler ve sigara üretiminde tartışmasız bir lider olarak öne çıkıyordu. Yüksek kârlılık potansiyeline sahip olan bu sektör, yerli ve yabancı birçok şirketin dikkatini çekiyordu. TEKEL’in sahibi olmak, birçok şirket için ulaşılması güç bir hayal gibi görünüyordu.
İŞÇİLER KAYBETTİ Ancak iktidar, “babalar gibi satarım” diyerek yola çıktı ve bu hayali gerçeğe dönüştürdü. Uluslararası Para Fonu’na (IMF) verilen taahhütler doğrultusunda, TEKEL’in bünyesindeki içki, sigara ve tuz tesisleri ayrıştırıldı. Sonuç olarak, TEKEL üç parçaya bölünerek özelleştirmeye çıkarıldı. TEKEL’in paha biçilmez markalarını satın alan şirketler, bu markaları çeşitli şekillerde yeniden paketleyip başkalarına sattı. Sonuç olarak, kazananlar şirketler olurken, kaybedenler halk, tütün üreten çiftçiler ve TEKEL işçileri oldu.
TEKEL’in alkollü içkiler bölümü, 16 alkollü içki işletmesi, stokları ve tüm varlıklarıyla birlikte, 2004 yılında 292 milyon dolara Nurol-Limak-Özaltın grubuna satıldı. Bu grup, firmanın ismini MEY İçki olarak değiştirdi ve yalnızca 2 yıl sonra 950 milyon dolara Texas Pacific Group’a sattı. Özelleştirme ihalesine katılan ilk şirket, bu satıştan 3.2 kat kâr elde etti. Texas Pacific Group da bu şirketi 5 yıl boyunca işletti ve 2011 yılında İngiliz Diageo şirketine 2.1 milyar dolara sattı. İktidar, 1 TEKEL’i “babalar gibi” satarken, alıp satan şirketler toplamda 7.2 kat kâr elde etti.
TEKEL Sigara bölümü de 2008 yılında 1 milyar 710 milyon dolara İngiliz British American Tobacco’ya satıldı. Böylece toplamda 6 büyük modern fabrika, 110 yaprak tütün işletmesi, 84 pazarlama müdürlüğü, 19 alkollü içki üreten tesis, 10 tuz işletmesi, 1 kibrit fabrikası, 1 ambalaj fabrikası ve 1 viskoz fabrikası kamunun elinden çıkmış oldu.
İşçi Direnişi ve Sonuçları
Çadırda 78 gün eylem
TEKEL’in fabrikalarının çoğu kapatılarak gayrimenkulleri ranta dönüştürüldü. TEKEL’de çalışan 12 bin kamu işçisi, işten çıkarıldı. Sendikalı işçiler, haklarını aramak amacıyla Ankara’nın Kızılay Meydanı’na onlarca çadır kurarak büyük bir direniş sergiledi. Ancak bu direniş, işçilerin mutlu sona ulaşmalarını sağlamak için yeterli olmadı.
Örneğin, Adana’daki TEKEL fabrikası yerine bir alışveriş merkezi (AVM) inşa edildi.
Çiftçilerin ve İşçilerin Kaybı
TEKEL sigara özelleştirildiğinde, bir yıl içinde kapatılmayacağına dair vaatler verilmiş olmasına rağmen, Adana, Samsun (Ballıca), Bitlis, İstanbul, Malatya ve Tokat fabrikaları hızla kapatıldı. Tütün üreten çiftçiler ve işçiler, bir anda işsiz kaldı. TEKEL’in fabrikalarının kapanması, ekonomik ve sosyal hayata ciddi bir darbe vurdu. İşsiz kalan üretici çiftçiler ve işçiler, çareyi büyük şehirlere göç etmekte buldular. Özellikle Samsun, Bitlis, Malatya ve Tokat illeri, bu özelleştirme sürecinden oldukça ağır yaralar aldı.
