Türkiye’de Enflasyon ve Nakit Kullanımı Sorunları
Geçtiğimiz yıl göreve gelen yeni ekonomi yönetiminin uyguladığı sıkı para politikalarına rağmen, Türkiye’de enflasyon istenilen seviyelerde düşürülememiştir. Ülke genelinde tedavüldeki en büyük banknot olan 200 liranın döviz karşılığı 6 dolara kadar gerileyerek, piyasalarda nakit para kullanımında ciddi sıkıntılara yol açmıştır. Bu durumu çözmek amacıyla, birçok banka ATM’sinde, 10, 20, 50 ve 100 TL’lik banknotlar için ayrılan slotların 200 liralar için de kullanılmasına başlanmıştır. Ancak, bankalar, müşteri taleplerine yetişmekte zorlanmakta ve gün içerisinde sık sık ATM’leri doldurmak zorunda kalmaktadır.
Bankacılık sektörü kaynakları, bu duruma bağlı olarak hem çalışan sayılarını artırmakta hem de taşımacılık masraflarını katlamaktadır. Ekonomim’den Özder Şeyda Uyanık’ın haberine göre, ATM’lerden yapılan para çekme işlemlerinin sıklığı son yıllarda rekor seviyelere ulaşmıştır.
ATM’lerin Yükü Artıyor
200 TL’nin en büyük banknot haline gelmesiyle birlikte, 2015-2024 yılları arasında banka ve kredi kartlarıyla yapılan nakit çekim işlemlerinin işlem başına miktarı büyük bir artış göstermiştir. Örneğin, 2015 yılında banka kartlarıyla ortalama 410 TL’lik işlem yapılırken, 2024 yılı itibarıyla (Ağustos ayında) bu tutar yüzde 523 oranında artarak 2.553 TL’ye çıkmıştır. Yurt içi kredi kartlarında ise, nakit çekim ortalaması işlem başında 2015 yılında 627 TL iken, 2024 yılında yüzde 583 oranında artarak 4.282 TL’ye ulaşmıştır. Buna karşın, ATM sayısındaki artış 2015-2024 yılları arasında yalnızca yüzde 11 olmuştur ve Türkiye genelinde toplamda 53 bin 566 ATM bulunmaktadır. Ancak, bu ATM’lerin hepsi aynı işlem yoğunluğuna sahip olmadığı gibi, kapasiteleri de birbirinden farklıdır.
ATM’lerde Ne Kadar Para Bulunuyor?
ATM’lerde ortalama 4 kaset (para kutusu) bulunduğu varsayıldığında, her bir kasette de ortalama 3.800 banknot bulunmaktadır. Bu durumda, bir ATM’de toplamda yaklaşık 15.200 banknot bulunmaktadır. 2015-2024 yılları arasında tedavüldeki toplam banknot adetlerinin oranlarıyla ATM’lere dağılım yapıldığında, tüm ATM’lerin aynı anda dolu olduğu varsayıldığında 2015 yılında toplamda 46 milyar 133 milyon TL’ye ihtiyaç varken, Ağustos 2024’te bu ihtiyaç yüzde 120 oranında artarak 101 milyar 279 milyon TL’ye çıkmaktadır.
ATM’lerde İşlem İhtiyacı Artıyor
ATM’lerdeki banknot hacminin teknik olarak 2015 yılından bu yana değişmediği varsayıldığında, toplam para miktarındaki artış ihtiyacın altında kalmaktadır. BKM verilerine göre, para miktarının, banka ve kredi kartı nakit çekim işlemlerinde işlem başına düşen tutara oranlanmasıyla, ATM’de yapılacak işlem sayısının azaldığı görülmektedir. 2015’ten 2024’e kadar olan süreçte bu oran yüzde 67 oranında düşüş göstermiştir. Özellikle 2015 yılında ATM’ler tam doluyken 44 milyon 524 bin işlem yapılabilirken, 2024 yılında bu sayı 14 milyon 817 bin işlemle sınırlı kalmaktadır.
ATM’lerin Dolum Süreleri Kısalıyor
ATM’lerden yapılan banka ve kredi kartlı nakit çekim işlemlerinin sayısı, 2024 yılı genelinde, banka kartlarında 2015-2024 arasında yüzde 30, kredi kartlarında ise yüzde 146 artış göstermiştir. Tüm ülkedeki ATM’lerin içindeki nakit miktarı düşünüldüğünde, 2015 yılında ortalama 26 kez dolum ihtiyacı varken, 2024 yılında bu gereklilik 109’a çıkmaktadır. Çünkü ATM’ler daha hızlı bir şekilde boşalmaktadır.
Sonuç olarak, ATM’lerdeki dolum ihtiyacı 2015-2024 arasında yüzde 315 oranında artarken, tedavüldeki banknot adedi sadece yüzde 223 oranında artmıştır. Ayrıca, 200 TL’nin basımına ağırlık verilmesiyle banknot tutarlarındaki artış aynı dönemde yüzde 537 olmuştur.
Bankaların Maliyetleri Artıyor
T24’te bu konuya değinen bilişim uzmanı Füsun Nebil, bankacılık kaynaklarından elde ettiği bilgiler doğrultusunda şu ifadeleri kullanmıştır: “Mevcut durum, bankaların ATM’ye para yüklemek ve arızaları gidermek için oluşan lojistik ve bakım maliyetlerini yaklaşık yüzde 30 oranında artırmaktadır.”
