Jet: Victoria Döneminin Gözde Taşı
Milyonlarca yıl boyunca aşırı sıkıştırmaya maruz kalmış, odunlardan elde edilen düz siyah, opak bir değerli taş olan jet, özellikle Victoria döneminde modanın ve mücevherlerin bir kişinin sosyal statüsünü, mali zenginliğini ve hatta duygusal durumunu ustaca yansıttığı bir dönemde oldukça popülerdi. Cnn.com’un haberine göre, Viktorya dönemi kıyafetleri sembolizmle doluydu ve katı nezaket kuralları etrafında şekillenen bir moda anlayışı hâkimdi. Öne çıkan iki öğe arasında sıkı korseler ve silindir şapkalar, zenginliği ve nezaketi simgelerken, güvercinleri tasvir eden mücevherler bireylerin derin dini bağlılıklarını ifade ediyordu.
Kraliçe Victoria’nın Etkisi
Jet, bilinen en eski değerli taşlardan biri olarak, Neolitik Çağ’dan (MÖ 7.000-1.7000) beri sanatçılar tarafından işlenmiştir. Hem Romalılar hem de Vikingler, düğmelerden ve yüzüklerden minik heykellere ve koruyucu muskalara kadar jet ile çeşitli eşyalar tasarlamışlardır. Ancak jetin modanın zirvesine ulaşmasında en büyük etkiyi yapan isim, hiç şüphesiz Kraliçe Victoria olmuştur. Kraliçe, özellikle kocası Prens Albert’in ölümünden sonra giydiği siyah kıyafetlerle birlikte jet mücevherlerini sıkça tercih etmiştir. Bu dönemden itibaren jet, yas elbisesiyle özdeşleşmiştir.
Jetin Kaynakları ve Popülaritesi
Dünyanın tek jet araştırmacılarından biri olan İngiliz gemolog Sarah Steele, “Viktorya döneminde herkes jet takmak istiyordu” diyerek dönemin popülaritesine dikkat çekiyor. “Dünyanın dört bir yanına jet kaynakları aradık – Venezuela’ya, İspanya’nın kuzeyine – ve onu İngiltere’ye geri ihraç ettik.” Ancak bu sürekli ilgi, pazarın daha düşük kaliteli jetlerle dolmasına yol açtı; bu jetler daha kolay kırıldığı ve çatladığı için tüketici güvenini zedeledi. Aynı zamanda, plastik devrimi de hız kazanıyordu. 1907’de icat edilen Bakelite, jetin yerini alırken, bazı üreticiler etkili bir şekilde, kazara da olsa, kategori katili olan plastik jeti geliştirdiler. Tüm bunlar jetin popülaritesinin azalmasına neden oldu. Steele, “Herkes yas tutmaktan bıkmıştı ve sonra Birinci Dünya Savaşı oldu; bu durum jetin sonunu getirdi” diyerek durumu özetliyor. Günümüzde jet, hediyelik mücevher devresinde satılsa da, uzun zamandır moda ve “yüksek” mücevher tasarımcıları tarafından göz ardı ediliyordu. Ancak bu durumun değişmekte olduğu görülüyor.
Whitby: Jetin Altın Standardı
Son zamanlarda bir avuç saygın tasarımcı jet mücevherlerini benimsemeye başladı ve bu hafif değerli taşı etkili mağazalarda sergilenen şık mücevher parçalarına dahil etti. Bu tasarımcılar, herhangi bir sıradan jet kullanmaktan kaçınıyor; en yüksek kalitedeki jet olarak bilinen Whitby jetini tercih ediyorlar. 1800’lerde İspanya, Fransa ve Amerikan Güneybatısı gibi farklı bölgelerde çıkarılan jetler arasında, Whitby jeti yalnızca İngiltere’nin Kuzey Yorkshire kıyısındaki Whitby kasabasının etrafında oluşmuştur. Steele, “Whitby jet, kesinlikle dünyanın en iyi jeti için yarışıyor” diyerek bu değerli taşın kalitesine vurgu yapıyor. Whitby jet, derin siyah rengi ve sağlam yapısıyla tanınmaktadır. Genel olarak, Whitby jet zamanla çatlamaz veya solmaz, daha az dayanıklı ve isimsiz jetlerin aksine, bu özelliği sayesinde uzun ömürlüdür.
Modern Tasarımcılar ve Nadirlik
Örneğin, “Kuzgunlar” adlı serisinde, İngiliz zanaatkar Graham Heeley, Whitby jetinden karmaşıkça oyulmuş figürleri yerel kuyumcu Ian Fowler tarafından altınla birleştirerek oluşturdu. Wightman, koleksiyonunda yalnızca İngiltere malzemeleri ve işçiliğini kullanmaya özen gösteriyor. İlk çalışmaları, ayrıca Moorland şimşirinden oyulmuş parçalar ve bahçesinden topladığı geyik boynuzları içeriyor.
Whitby jetinden oluşan yuvarlak formlar, siyah elmaslarla süslenerek, loş ve tonlu ışıltılarla dolu küçük galaksilere benzer mücevherler yaratıyor. Kalabalığın arasından sıyrılmak isteyen moda takipçileri için cazip bir özellik, jetin gerçekten nadir ve kıt olmasıdır. Jet zanaatkarları ve perakendecileri her zaman az sayıdadır. Yeni jet edinmenin tek yolu, jeolojik oluşumlardan döküldüğü yerlerde avlanmaktır. Steele ve ekibi, gelgitle sürüklenen gevşek jeti bulmak üzere kıyı boyunca yukarı aşağı seyahat ederler; bu, yasal olarak toplamanıza izin verilen tek jet türüdür. “Dışarıda yeterli jet yok ve büyük jet parçaları satın alamıyorsunuz” diyor Steele. “Turistler sürekli sert jet için bize ulaşmaya çalışıyor, ama yanıtımız her zaman ‘hayır’ oluyor.”
