Hayatının Başlangıcı ve Aile Kökenleri
10 Ekim 1929 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelen Ayten Alpman, müzik ve sanat dolu bir aile ortamında yetişti. Babası Devlet Tiyatroları müfettişi Fahrettin Alpman, annesi ise sanat ve kültürle iç içe bir çevreden geliyordu. Çocukluk yıllarında yaşanan aile ayrılıkları, onun kişisel gelişiminde derin izler bıraktı. Bu dönemde, anne ve babasının ayrı hayatlar sürmesi, onun iç dünyasında hem bir yandan müzik tutkusunu beslerken, diğer yandan da yaşadığı zorluklara karşı dayanıklılık kazandı.
Çocukluk ve Eğitim Yılları
Yeşilköy’de doğan Alpman, ilk eğitim hayatını Nişantaşı Kız Lisesi’nde tamamladı. Okul yıllarında müziğe olan ilgisi, özellikle İlham Gencer’in etkisiyle şekillendi. Gençlik döneminde, İngilizce şarkılar söyleyerek ilk sahne deneyimlerini kazandı. Ailesinin gözetiminde, Malatya’ya ailesinin yanına taşındığında, müzik sevgisi daha da güçlendi. Annesine ve ailesine dair anlatımlarında, “Yeşilköy’de doğdum, annem dünyanın en güzel kadınıydı, kızıl saçları vardı” diyerek, çocukluk anılarına ve ailesine olan sevgisini dile getirmiştir. Ayrıca, lise yıllarında yaşadığı zorluklar ve okuldan uzaklaştırılma olayları, onun hayata karşı direncini ve kişisel gelişimini şekillendirdi.
Sanat Hayatının Başlangıcı ve Radyo Serüveni
Liseyi bitirdikten sonra, İlham Gencer’in önerisiyle İstanbul Radyosu’nda program yapmaya başladı. 1949 yılında, İstanbul Radyosu’nun açılışıyla birlikte, genç ve yetenekli sanatçı, “You Are Always In My Heart” adlı şarkıyla ilk kez geniş kitlelere seslendi. Bu dönemde, İlham Gencer ile olan yakın bağları, onu Türk radyo ve müzik sahnesine güçlü bir şekilde entegre etti. Röportajlarında, “İlham’la bağımız hiç kopmadı. O sıralarda, 1949’da İstanbul Radyosu açıldı. İlham geldi, ‘Radyoda bize 15 dakika verdiler. Her çarşamba iki parça çalacağız. İki parça da sen söyleyeceksin.’ dedi. Apar topar radyo programlarına başladık.” ifadeleriyle, ilk sahne deneyimlerini ve bu dönemdeki müzik tutkusunu anlatmıştır.
Sahne ve Klasik Caz Dönemi
İlk sahne deneyimini Taksim Belediye Gazinosu’nda gerçekleştirerek, profesyonel müzik kariyerine adım atan Alpman, Arif Mardin’in yönlendirmesiyle caz şarkılarına yöneldi. 1952 yılında Yeşilköy Deniz Park Oteli’nde sahne almaya başlayan sanatçı, üç ay sonra Kervansaray Gece Kulübü’nde performans sergiledi. Türkiye’de kadın caz vokal geleneğini başlatan öncü isimlerden biri olarak kabul edilen Alpman, 1953 yılında evlendiği İlham Gencer’den iki çocuk sahibi oldu. Gencer’in Çatı Gece Kulübü’nü kurmasıyla burada sahne alan Alpman, ilk plağını 1959 yılında yayımladı: “Sayanora/Passion Flower.” Bu dönemde, caz ve Türk müziği arasındaki köprüleri kurarak, özgün bir ses ve tarz geliştirdi.
İsveç ve Uluslararası Deneyimler
1963 yılında, İsveç’e giderek, orada iki yıl boyunca İsveçli caz orkestrasıyla ve diğer müzisyenlerle sahne aldı. Bu uluslararası deneyimler, onun müzikal ifadesini ve sahne duruşunu güçlendirdi. Döndükten sonra, Türkçe sözlü uyarlama modasına direnen Alpman, 1967’de “İnan Bana / Ayrıldık Yalnızım” adlı 45’lik plağını piyasaya sürdü. Sezen Cumhur Önal ile yaptığı birkaç 45’lik ve özellikle Fikret Şeneş’in sözlerini yazdığı “Sensiz Olmam” şarkısı, büyük beğeni topladı. Bu dönemde, müzikte özgünlüğünü koruma çabasıyla, caz ve Türk müziğini harmanlamaya devam etti.
En Büyük Başarılar ve Unutulmaz Eserler
1972 yılında, “Bir Başkadır Benim Memleketim” şarkısı, özellikle 1974 yılındaki Kıbrıs Harekatı sırasında TRT’de sıkça çalındı ve yeniden 45’lik olarak piyasaya sürüldü. Mireille Mathieu’nun Fransızca seslendirmesiyle de tanınan bu eser, Türk müzik tarihinin klasikleri arasına girdi. Ayrıca, “Aşk Izdırabtır” ve “Tek Başına” filmlerinde rol alan Alpman, “İstersen”, “Sensiz Olmam”, “Yanımda Olsan”, “Ben Varım”, “Ben Böyleyim” ve “Yaz Yağmuru” gibi unutulmaz şarkılara imza attı. Müzik hayatı boyunca, yaşamını müzikle iç içe geçiren Alpman, “Müzik insanın yaşamı, hayatı, kısacası her şeyidir. Müziksiz bir hayat olmaz, mutsuz da olsam mutlu da olsam müzik dinlerim” diyerek, müziğin onun için ne kadar önemli olduğunu vurgulamıştır.
Son Dönem ve Mirası
1990’lara kadar aktif olarak sahne alan Alpman, son profesyonel performansını 1990 yılında İstanbul Yeniköy Bilsak Kulübü’nde gerçekleştirdi. 2007 yılında, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından düzenlenen İstanbul Caz Festivali’nde “Yaşam Boyu Başarı Ödülü”nü aldı. 20 Nisan 2012 tarihinde, akciğer yetmezliği nedeniyle 83 yaşında hayata veda etti. Müzik kariyeri boyunca, Türk müzik tarihine unutulmaz eserler kazandıran ve kendine has tarzıyla iz bırakan sanatçı, geride sayısız albüm ve unutulmaz eserler bıraktı.
Müzikal Mirası ve Albümleri
- İnan Bana / Ayrıldık Yalnızım (1967)
- Seni Unutmak Senden Kaçmak İstiyorum / Kim Demiş Aşk Yalandır Diye (1967)
- Bu Sana Son Seslenişim / Sevmedim Hayatı (1967)
- Sensiz Olamam / Aynalar Aynalar (1970)
- Bir Başkadır Benim Memleketim / Yaşamak İçin (1971)
- Memleketim / Unutsana (1973)
- Ben Yürürüm Yana Yana / Iraktır Yolların (1974)
- Ben Böyleyim (1976)
- Son Bir Defa / Neden Sanki Bu Dünya Dar Geliyor İnsana (1977)
- Eski 45’likler (1999)
- Bir Başkadır Ayten Alpman (2007)