Çarşamba’nın Tarihî Simgeleri: Anıt Çınar ve Paşa Değirmeni
Çarşamba, tarihi derinlikleriyle öne çıkan bir ilçe olarak, 601 yıllık anıt çınar ağacı ve onun gölgesindeki 200 yıllık Paşa Değirmeni ile adeta geçmişin izlerini günümüze taşımaktadır. Bu iki tarihi eser, ilçe merkezinin kalbinde yer alarak, hem yerel halk hem de ziyaretçiler için önemli bir buluşma noktası haline gelmiştir. Baharın gelişi, Çarşambalılar tarafından bu alanda coşkuyla kutlanmakta; yaz aylarında ise anıt çınar, serinletici bir gölge sunarak vatandaşların uğrak yeri olmaktadır.
“İlçemizdeki Bu Tarihi Eserler Bizleri Mutlu Ediyor”
Çarşamba’nın bu eşsiz eserlerine sahip olmanın kendilerini mutlu ettiğini ifade eden ilçe sakini Musa Ocak, duygularını şu şekilde dile getiriyor: “30 yıldır Çarşamba’da yaşıyorum. Çocukluğumdan beri bu ağaç ve değirmen burada duruyor. Çarşamba’nın en eski ağacı olarak koruma altında olduğunu biliyoruz. Bu tarihi değirmenin üzerinde bulunuyor. İlçemizde böyle güzel bir ağacın varlığı bizleri son derece sevindiriyor. Ağaçların kesilmeyip korunması, bizler için bir gurur kaynağı.”
“Anıt Ağaç, Çarşamba’ya Bedel Diyebiliriz”
Ağacın ve değirmenin, Çarşamba’nın en değerli hazinelerinden biri olduğunu vurgulayan Sufettin Doğanay ise, “Anıt ağaç çok önceden fide olarak dikilmiş. Değirmene giden Yeşilırmak sayesinde bu kadar büyüyüp bugüne kadar gelmiş. Tam olarak kaç yıllık olduğunu bilmiyorum; fakat değirmenin yaşı hakkında da kesin bir bilgi yok. Tarihi değirmende yıllar önce köylerden öküz arabalarıyla gelenler, buğday ve mısır öğütürlermiş. Uzun kuyrukların oluştuğu bu süreçte, 7 öğütme taşı aynı anda çalışırmış. Anıt ağaç, neredeyse Çarşamba’ya bedel diyebiliriz. Gölgesinde herkes serinler,” diyerek bu değerlerin önemine dikkat çekmektedir.
36 Metre Uzunluğunda ve 601 Yaşındaki Anıt Ağaç
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın Anıt Ağaçlar listesinde yer alan bu çınar hakkında verilen bilgiler, ağacın doğu çınarı türünde olduğunu ve 601 yaşında olduğunu ortaya koymaktadır. Boyu 36 metre olan bu muazzam ağacın gövde çapı 225 santim, tepe çapı ise 31 metre olarak ölçülmektedir.
Paşa Değirmeni hakkında kitabesinde yer alan bilgiler ise şunlardır:
- Tayyar Mahmut Paşa, 1800’lü yılların başında Abdal Irmağından Yeşilırmak’a bir kanal açmış ve bu kanalın Yeşilırmak’ın eski yatağına düştüğü yere yedi gözlü su değirmeni inşa ettirmiştir.
- Osmanlı Padişahı II. Mahmut tarafından asi ilan edilip, Sadaret Kaymakamlığından uzaklaştırılarak idam edilince, Paşa Değirmeni’nin mülkiyeti devlete geçmiştir.
- İşletmesi, Trabzonlu Hayriye tüccarlarından Mahmut Efendi’ye verilmiştir. Mahmut Efendi’den sonra bir süre eşi tarafından işletilmiştir.
- Daha sonraki yıllarda, Batum’dan göç eden Alişanzade’lerden Haşim Alişan tarafından uzun yıllar işletilmiş ve bu nedenle ‘Haşim Efendinin Değirmeni’ olarak anılmaya başlanmıştır.
- Değirmenin su oluklarının olduğu yerdeki Kavlağan (çınar) ağacının altında, Arap Dede adı verilen bir Allah dostunun mezarının bulunduğuna inanılır; bu nedenle burası bir ziyaret yeri halini almıştır.
- Her yıl 6 Mayıs’ta Hıdırellez şenlikleri için Çarşambalılar, Değirmenbaşı’na akın eder, değirmene akan yedi su oluğundan atlar ve başlarından yukarı su atarak İlkbaharın gelişini coşkuyla kutlarlar.
- Yedi gözlü Paşa Değirmeni işlevini yitirdiğinden ve zamanla yıkılınca, eskiyi yaşatmak amacıyla ilçe belediyesi tarafından Değirmen Kafesi işletmeye açılmıştır. Böylece bu gelenek yaşatılmakta ve Değirmenbaşı sürekli olarak ziyaret edilmektedir.