2024 Yılı Bütçe Performansı ve Tasarruf Tedbirleri
Ozan Bingöl olarak, 2024 yılını geride bıraktık ve 15 Ocak 2025 itibarıyla geçen yılın bütçe performansı netleşti. Bütçe açıklarında ve faiz ödemelerinde Cumhuriyet tarihinin rekorlarını kırdık. 2024 yılı için merkezi yönetim bütçesi açığı, tam olarak 2 trilyon 106,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL olarak kaydedilmiştir. 2024 yılı bütçe tahminlerine göre, bütçe açığının 2 trilyon 651,9 milyar TL, faiz dışı açığın ise 1 trilyon 397,9 milyar TL olması bekleniyordu. Bu verilere göre, bütçe açığı tahminlerin 545,8 milyar lira altında gerçekleşti. Bütçe açığının tahminlerin altında kalması ilk bakışta olumlu bir durum olarak değerlendirilebilir. Ancak bu durumu ele alırken, bütçe açığını azaltmak için hangi harcama kalemlerinden tasarruf yapıldığının anlaşılması kritik bir öneme sahiptir.
Tasarruf Tedbirlerinin Uygulama Sonuçları
Vergi Uzmanı Ozan Bingöl, 13 Mayıs 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in katılımıyla Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”ni kamuoyuyla paylaştı. Bu paket çerçevesinde pek çok tasarruf tedbiri kamuoyuna sunuldu. Ancak, bu tedbirlerin hayata geçirilip geçirilmediği ve asıl tasarruf yapılması gereken harcama kalemlerinde gerekli önlemlerin alınıp alınmadığı önem arz etmektedir. Aşağıdaki veriler bu sorulara yanıt aramaktadır:
- Mal ve Hizmet Alımları Bütçe Tahmininin %110 Oranında Gerçekleşti: Kamuda tasarruf tedbirleri kapsamında, mal ve hizmet alım ödeneklerinden %10 kesinti yapılması planlanmıştı. Ancak 2024 yılı merkezi yönetim bütçesi gerçekleşme sonuçlarına göre, mal ve hizmet alımları bütçe başlangıç ödeneğinin %110’u olarak gerçekleşmiştir. Bu durum, bütçe disiplini açısından tasarruf yapılmak bir yana, harcamaların artış gösterdiğini ortaya koymaktadır.
- Temsil ve Tanıtma Giderleri %25 Azaltılacak Denildi, %29,9 Arttı: Sayın Cevdet Yılmaz tarafından yapılan sunumun 14. sayfasında, “Temsil ve tanıtma ödeneklerinde 2024 yılında %25 kesinti yapılması” öngörülmüştü. Ancak yapılan uygulamalara baktığımızda, bu tedbirin yanlış anlaşılarak temsil ve tanıtma harcamalarının %29,9 oranında arttığı gözlemlenmiştir. Önceki yıllarda da benzer durumların gerçekleştiği açıktır.
- Makam Araçları İçin Frene Değil, Gaza Basıldı: Önceki Maliye Bakanlığı döneminde kamudaki taşıt giderlerini “çerez parası” olarak nitelendiren Sayın Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in sunumunda “Kamu Filo Yönetim Sistemi ile etkinliğin artırılması” ve “3 yıl süreyle yeni araç satın alınmaması ve kiralanmaması” tedbirleri belirtilmiştir. Ancak, uygulama sonuçları incelendiğinde, birçok kamu kurumunun binek otomobil ve diğer taşıt alımlarını 2025 yılında artırarak devam ettikleri görülmektedir.
Deprem Harcamaları Üzerinden Tasarruf Mu Yapıldı?
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, 2024 yılı bütçesi ile ilgili olarak Plan ve Bütçe Komisyonunda yaptığı konuşmada, deprem için 1 trilyon 28 milyar lira ayrıldığını belirtmiştir. Ancak, deprem harcamalarının bütçede nasıl yer aldığına dair herhangi bir rapor ya da bilgi kamuoyuyla paylaşılmamıştır. Merkezi Yönetim Bütçesi verilerine bakarak ulaştığımız sonuçlar, bütçe açığının tahminin altında gerçekleşmesinde deprem için yapılan harcamaların öngörülenin altında kalmasının önemli bir etken olduğunu göstermektedir. Örneğin, depremzedelere sağlanacak konut için merkezi yönetim bütçesinin “Sermaye Transferleri” kalemi kullanılmaktadır. 2024 bütçesinde bu kalem için başlangıç ödeneği 720,8 milyar lira olarak öngörülmüştür. Ancak gerçekleşme tutarı, bütçe ödeneğinin 80,5 milyar lira altında kalmıştır.
Yine, Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı’nın 2024 bütçesinde “Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kalemi için ayrılan ödenek 654,4 milyar liradır. Ancak, bu kalemden yapılan harcama toplamının 555.8 milyar lira olduğu gözükmektedir. Yani, deprem bölgesi için AFAD üzerinden yapılacak harcama, yaklaşık 98,6 milyar lira düşük kalmıştır. Bu durumun nedenleri kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşılmalıdır.
Sonuç olarak, 2024 yılında deprem bölgesinde hak sahiplerine teslim edilmesi gereken konut ve diğer taşınmazlar için harcanması gereken tutarın çok altında harcama gerçekleşmiştir. Görünüşe göre, merkezi yönetim bütçesinde mal ve hizmet alımlarından, taşıt alımlarından tasarruf yapılamamış, ama deprem harcamalarından kısıntıya gidilmiştir. Deprem bölgesine yapılacak harcamalar, tasarruf kapsamına girmemesi gereken, zorunlu ve acil harcamalardır. Bu nedenle, 6 Şubat Depremi mağdurlarının bir an önce sıcak yuvalarına kavuşması için gerekli adımların atılmasını beklemek, biz vergi ödeyicileri için bir haktır. Ayrıca, AFAD’ın “afad.gov.tr/mali-tablolar” sayfasındaki mali tabloların 2023 Aralık ayından sonra neden yayımlanmadığı sorusunu da sormak gerekmektedir. Bu dönemde mali tabloların şeffaf bir şekilde paylaşılması her zamankinden daha önemliydi.