Behçet Necatigil: Şiirin Usta İsimlerinden Biri
Asıl adı Mehmet Behçet Gönül olan şair, vaizlik ve müftülük görevlerinde bulunan Kastamonulu Mehmet Necati Gönül ile Geyveli müderris Hafız İbrahim Hakkı Efendi’nin kızı Fatma Bedriye’nin oğlu olarak, 16 Nisan 1916’da İstanbul’un Fatih ilçesinde dünyaya gelmiştir. Çok yönlü bir karaktere sahip olan usta şair, annesini henüz iki yaşındayken bir hastalık sonucunda kaybetmiştir. Bu talihsiz olay sonrasında, anneannesi Emine Münire Hanım’ın yanına taşınmış ve burada büyümüştür. Behçet Necatigil’in babası, bir yıl sonra bir saray memurunun kızı olan Saime Hanım ile evlenmiştir. Çocukluk dönemini anneannesinin evi ile babasının ve üvey annesinin yaşadığı ev arasında geçiren şair, 1923’te ilkokula başlamıştır.
Yetersiz Beslenme ve Bakımsızlık Nedeniyle Hasta Olması
Behçet Necatigil, ilkokulun ilk dört yılını Beşiktaş Cevri Usta Mektebinde tamamlamıştır. Anneannesinin rahatsızlığının ardından, Singer firmasında müfettiş olarak Kastamonu’ya atanan babasının yanına giden Necatigil, son sınıfı Kastamonu Erkek Muallim Tatbikat Mektebinde bitirmiştir. Ortaokula 1927’de Kastamonu Lisesinde başlayan Necatigil, yetersiz beslenme ve bakımsızlık nedeniyle adenit tüberküloz hastalığına yakalanmış ve bu sebeple öğrenimine ara vermek zorunda kalmıştır. Tedavi için İstanbul’a dönen şair, bu dönemde edebiyata duyduğu ilgiyle birlikte, edebiyat öğretmeni şair Zeki Ömer Defne’nin desteğiyle “Küçük Muharrir” adını verdiği kendi dergisini hazırlamıştır. Bu dergiyi 26 sayı olarak çıkarmıştır. Aynı yıllarda, Akşam gazetesinin haftalık “Çocuk Dünyası” sayfasına “Küçük Muharrir” imzasıyla şiir, fıkra ve hikaye yazan Necatigil’in bu çalışmaları 1933 yılına kadar devam etmiştir.
İlk Şiir Kitabı ve Edebiyat Hayatı
Behçet Necatigil, 1931’de Kabataş Lisesinin ortaokul kısmına, ikinci sınıftan kaydolmuştur. Bu okulda lise eğitimini de alan usta şair, lisenin edebiyat kolundan 1936’da birincilikle mezun olmuştur. Aynı yıllarda, Varlık Dergisi’nde eserleri okurla buluşmaya başlamıştır. 1936’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümüne kaydolmuş ve 1937’de “Deutscher Akademischer Austauschdienst” kurumunun davetlisi olarak Berlin Üniversitesinde dört ay dil eğitimi almıştır.
Üniversite eğitimini 1940’ta birincilikle tamamlayan Necatigil, Kars Lisesinde ve daha sonra Zonguldak Çelikel Lisesinde edebiyat öğretmeni olarak çalışmıştır. Zonguldak’taki dönemi sırasında şair Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu ile birlikte Ocak gazetesi, Kara Elmas dergisi ve Değirmen mecmuasına yazılar yazmıştır. İstanbul Pertevniyal Lisesinde 1943’te kısa bir süre görev yaptıktan sonra, Ankara Yedek Subay okuluna çağrılmış ve İzmir’de levazım subayı olarak 30 Kasım 1945’te askerlikten terhis edilmiştir.
Necatigil, “Kapalı Çarşı” adlı ilk şiir kitabını 1945’te yayımlamış, ertesi yıl mezun olduğu Kabataş Lisesinde öğretmenlik yapmaya başlamıştır. Bir yandan Alman Filolojisi eğitimi alırken, öğretmenlik yaptığı lisede derslerin artması nedeniyle bu eğitimi üçüncü sınıftayken iki sertifika alarak yarım bırakmıştır. 1949’da ek ders vermek üzere göreve başladığı Sarıyer Ortaokulunda tanıştığı öğretmen Huriye Hanım ile evlenmiş, çiftin kızları Selma 1951’de, Ayşe ise 1957’de dünyaya gelmiştir. Nüfus kütüğündeki “Gönül” soyadını 1955’te değiştirerek resmi olarak Necatigil soyadını almıştır. Behçet Necatigil, 1960’ta atandığı İstanbul Eğitim Enstitüsünden 1972’de emekliye ayrılmıştır.
Edebiyatın Önemi ve Vefatı
İstanbul Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler bölümü öğrencilerine 1979’da kompozisyon dersleri veren şair, bir kaynağa göre Yıldız Teknik Okulunda da öğretmenlik yapmıştır. Türk Dil Kurumu ve Türk-Alman Kültür Derneği üyesi olan Necatigil, 1979’un kasım ayında akciğerlerindeki rahatsızlık nedeniyle Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesine yatırılmıştır. Kısa bir tedavinin ardından, 13 Aralık 1979’da vefat eden Necatigil’in cenazesi, Şişli Camisi’nde kılınan namazın ardından Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir. Usta edebiyatçının ailesi, adını yaşatmak amacıyla 1980’den itibaren her yıl “Behçet Necatigil Şiir Ödülü” vermektedir. Beşiktaş Belediyesi de şairin on yılı aşkın yaşadığı ve çok sevdiği Camgöz Sokağı’nın adını Behçet Necatigil Sokağı olarak değiştirmiştir. Necatigil’in kütüphanesi ve dergi koleksiyonu ise eşi tarafından 1987’de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Edebiyat Fakültesine bağışlanmıştır.
Edebi Yolculuğu ve Anlayışı
Kendini sürekli geliştirmeye ve olgunlaştırmaya çalışan usta şair, felsefeyle şiiri birleştirerek edebiyata farklı bir soluk kazandırmaya çalışmıştır. Şiirlerinde hem Batı hem de Doğu kültürünü harmanlayan Necatigil, Yılmaz Erdoğan’ın yazıp yönettiği “Kelebeğin Rüyası” adlı filme de ilham kaynağı olmuştur. “Yaşadığını yazmak” ilkesine sadık kalan Necatigil, sanat hayatını şöyle özetlemiştir: “Aile muhitimde şiirle, edebiyatla uğraşan hiç kimse yoktu. Kendi halime bırakılmıştım. Her şeyi kendim hazırlamam, kendim keşfetmem gerekiyordu. Bende şairlik, çocukluğumun hastalık ve yalnızlıklarına bir taviz olarak kendiliğinden belirdi. 1931 ile 1933 arası Akşam gazetesinin Çocuk Dünyası sahifesinde ‘Küçük Muharrir’ imzasıyla manzum, mensur, hikaye, fıkra, şiir gibi bir sürü yazı neşrettim.”
Şairin Yüksek Öğretmen Okulundan arkadaşı ve uzun yıllar dostu Cahit Külebi, Necatigil hakkında, “Zayıf yapılıydı. Buna karşın çok çalışkan bir öğrenciydi. Ne zaman çalıştığı da görünmez, bilinmezdi. Üniversiteyi bitirdiğinde Türkoloji’de, Arap Fars Dilleri bölümlerinde, daha sonra da Alman Dili ve Edebiyatı bölümünde ısrarla asistanlık önerilerinde bulundular. O hiçbirini kabul etmedi. Şairliğini sürdürmek istiyordu.” ifadelerini kullanmıştır.
Etki Alanı ve Eserleri
İlk şiirlerinde açık ve yalın bir dil kullanan Necatigil, mısralarında yoğunlukla ev, aile, aşk, hastalık, yalnızlık ve ölüm gibi kavramları işlemiştir. Şiiri, hayat bilgisine dönüştürmeye çalıştığı belirtilen usta edebiyatçının eserleri, Yenilik, Yeditepe, Türk Dili, Yeni Dergi, Yeni Edebiyat, Cumhuriyet, Milliyet-Sanat gibi dergi ve gazetelerde yayımlanmıştır. Necatigil, Knut Hamsun başta olmak üzere Rainer Marie Rilke, Hermann Hesse, Thomas Mann, Miguel de Unamuno, Stefan Zweig ve Heinrich Heine gibi Batılı şair ve yazarların çok sayıda eserini Türkçeye kazandırmıştır. Edebiyat öğretmenliği tecrübesi dolayısıyla okullar için edebi şahsiyetler ve eserlerle ilgili el kitabı tarzında sözlük ve antolojiler de hazırlayan Necatigil, “Eski Toprak” adlı kitabıyla 1957 Yeditepe Şiir Armağanı’nı, “Yaz Dönemi” kitabıyla da TDK 1964 Şiir Ödülü’nü almıştır.
Necatigil’in vefatından sonra, bütün şiirleri, oyunları, yazıları ve konuşmaları Hilmi Yavuz ve Ali Tanyeri tarafından “Bütün Eserleri” adıyla 1981’de yayıma hazır hale getirilmiştir. Kitap “Bütün Yapıtları” başlığıyla 1995’te Yapı Kredi Yayınları tarafından yeniden basılmaya başlanmıştır. Türkiye’de radyo oyun yazarlığının öncüsü olan şair, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden bazı bölümlerin ve şair Ali Ruhi Bey’in hayatının radyo oyunu olarak yazılmasını sağlamıştır. Kendi şiir anlayışını “toplumcu realist” olarak tanımlayan Necatigil, hiçbir edebi gruba katılmamıştır. Hayatı boyunca şiirin ideolojiden uzak tutulması gerektiğini savunan şair, orta halli ve yoksul insanların sosyal ve ekonomik problemleriyle kendini özdeşleştirmiştir.
Behçet Necatigil, bütün şairlerin şiirinde üç temel dönem yaşadığını dile getirmiş ve bu dönemleri şu şekilde sıralamıştır: “Sırasıyla ‘gurbet burcu, hasret burcu, hikmet burcu’. İlkinde şair ne yazdığının ve nasıl yazdığının farkında değildir, taklitler yapar, daha çok aşktan söz eder, karşısına iyi veya kötü örnekler çıkabilir. Bu dönem rastgele ve acemice yürüyüş dönemidir. İkinci dönem özentiden, taklitten ve bocalamadan çıkış dönemidir. Şair hasret burcunda kendi kendisi olduğu bir döneme geçmektedir. Hikmet burcunda ise hakikatlerle yüzleşmiş, neyin gerçekleşip neyin gerçekleşemediğini yaşayarak görmüştür. Eserlerinde nutuk, ideoloji ve hamaset geride kalmıştır.”
Öne Çıkan Eserleri
- Çevre (1951)
- Evler (1953)
- Eski Toprak (1956)
- Arada (1958)
- Dar Çağ (1960)
- Yaz Dönemi (1963)
- Divançe (1965)
- İki Başına Yürümek (1968)
- En/Cam (1970)
- Zebra (1973)
- Kareler Aklar (1975)
- Sevgilerde (bütün şiirlerinden seçmeler, 1976)
- Beyler (1978)
- Gece Aşevi (1967)
- Üç Turunçlar (1970)
- Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1960)
- Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü (1971)