Tüketici Sorunları ve Ekonomik Kriz Üzerine Değerlendirmeler
Tüketici Birliği Federasyonu Genel Başkanı Mehmet Bülent Deniz, tüketicilerin karşılaştığı zorlukların giderek arttığına dikkat çekerek, cepteki paranın temel ihtiyaçları karşılamaktan uzak kaldığını vurguladı. Deniz, “Bu durum, tüketicilerin kredi kartı borçlarının artmasına neden oluyor. Sonbaharla birlikte yasal takibe giren kişi sayısının 1 milyonu bulması bekleniyor. Talep olmamasına rağmen ürün fiyatlarının artması dikkat çekici bir durum. Tüketici güven endeksi ile enflasyon arasında bir kesişim noktası mevcut; burası bir felaket noktasıdır. Çok ciddi bir yoksulluk felaketiyle karşı karşıya kalabiliriz” dedi. Mehmet Bülent Deniz ile tüketicilerin sorunlarını masaya yatırdık.
Yurttaşların Ana Gündemi Nedir?
Yurttaşların en önemli gündemi, sürekli artan zamlar. 2018’den bu yana yükselişte olan enflasyon, özellikle 2021’deki faiz indirimiyle daha da keskinleşti. Kredi kartı borcundan yasal takibe düşen kişi sayısında her ay korkutucu artışlar yaşanıyor. Hem takibe düşen kişi sayısı hem de harcama miktarları artmakta. İnsanlar, 2022’den bu yana tüketim alışkanlıklarını değiştirmek zorunda kaldılar. Eğlence, konser, sanat ve turizm gibi harcamalarını ertelemek zorunda kalan yurttaşlar, artık temel ihtiyaçlarına yönelik bütçe yapmakta. Cepteki nakit para, acil ihtiyaçları karşılamakta yetersiz kaldığı için market, fatura ödemeleri ve diğer harcamalar kredi kartı ile yapılmakta. Bu durum, tüketicinin kredi kartı borcunun artmasına yol açıyor. Ekim ayı itibarıyla Türkiye ekonomisinde ciddi bir sıkıntı yaşanması bekleniyor.
Ekonomik Sıkıntılar ve Güven Endeksi
Tüketici güven endeksi ve TÜFE’yi yakından takip ettiklerini belirten Deniz, “Hükümetin izlediği ekonomi politikaları sonucunda tüketici güven endeksi son aylarda düşüyor. Hükümet, tüketicilerin alım yapmadığı durumda enflasyonun düşeceğini iddia ediyor. Ancak durum tam tersine, güven azalırken enflasyon artmaya devam ediyor. Tüketici güven endeksi ile enflasyonun kesişme noktası, tam anlamıyla bir durgunluk ve felaket noktasıdır. Talep olmadan ürün fiyatlarının artması, Ekim 2024’te zirve yapacak gibi görünüyor. Yani Ekim ayında felaket senaryoları yaşanabilir.
Yurttaşlar Açısından Olası Felaket Senaryoları
Geçen ağustostan bu yana tüketicilere borçlanmamaları yönünde uyarılar yaptık, ancak bu çağrının pek karşılık bulmadığı görülüyor. Çünkü tüketici, pazara çıktığında kredi kartını kullanmak zorunda kalıyor. Akşam eve ekmek, peynir, patates getirmek için mecburen kredi kartı kullanmak zorunda. Bu yaz, insanlar yüksek fiyatlar nedeniyle memleketlerine gidemedi. Eğer Temmuz, Ağustos ve Eylül’de enflasyonda hissedilir bir düşüş sağlanmazsa, güven endeksinin de düşmesiyle ciddi bir durgunlukla karşı karşıya kalacağız. Bu durum, üretimin durması, tüketimin azalması ve borçların ödenmemesi anlamına geliyor. 2001 ve 1994 krizlerinde benzer durumlar yaşandı. Ekim ayıyla birlikte tüketicinin kapısına icra memurları gelecektir. İki ekmek yerine bir ekmekle doymaya çalışacak, çocuklarına ayakkabı alamayacaktır. Bu, son derece olumsuz bir tablo. Eğer hükümetin istediği, peynir almayalım, su içmeyelim, ekmek almayalım ise ve bu şekilde enflasyon düşecekse bunun sonuçlarını şimdi yaşıyoruz. Satın almıyoruz ama enflasyon yükselmeye devam ediyor; bu da yanlış giden bir şeyler olduğunu gösteriyor.
Tüketici Hak Arama Mücadelesi
Tüketicilerin haklarını arama konusunda yasal yollara başvurma oranı oldukça yüksek. 1995 yılında yürürlüğe giren yasamız, tüketicilerin haklarını arayabileceği kapsamlı bir yapı sunuyor. 2008’den bu yana, tüketiciler haklarının ihlal edildiğini düşündüklerinde hızlıca şikayet yollarına başvuruyorlar. Tüketiciler, bize, hakem heyetlerine, mahkemelere başvuruyor ve sosyal medya üzerinden de haklarını arıyorlar. Tüketici profili, haklarını arayan ve bu konuda istekli bir yapıdadır.
Kararların Tüketici Lehine Olma Oranı
Eskiden, başvurularda tüketici lehine daha fazla karar çıkarken, son dönemlerde e-Devlet üzerinden yapılan başvurularda belge eksiklikleri nedeniyle tüketicinin aleyhine karar çıkma oranı artmış durumda. Ancak genel olarak tüketicilerin açtığı davalarda %55-60 civarında bir başarı oranı mevcut. En çok şikayet edilen konular arasında uçak rötarları ve yüksek faturalar öne çıkıyor.
Market Fiyatlarındaki Değişim
Marketlerdeki 333 farklı ürünün fiyat endeksini düzenli olarak açıklıyoruz. Hükümet, mayıs ayından sonra enflasyonun düşeceğini öngörmüştü, ancak bu gerçekleşmedi. Seçim döneminde fiyat artışları bir nebze azalmıştı, ama şimdi yeniden yükseliş gözlemleniyor. İncelediğimiz ürünlerin fiyatları Ocak ayında %6.55, Şubat’ta %3, Mart’ta %2, Nisan’da %5.28, Mayıs’ta %1.50 ve Haziran’da %3.42 oranında artış gösterdi. 2024’ün ilk yarısında market sepeti harcaması %23.73 artarak, Ocak ayında 2,551 TL olan market sepeti, Haziran’da 3,000 TL’yi aşmış durumda.
Kredi Kartı Borçları ve Yasal Takip Süreci
Kredi kartı borçları için durum oldukça vahim. Toplumun büyük bir kesiminin geliri, yaşamını sürdürebilmek için gerekli harcamaları karşılamaktan uzak. 2024 yılının Ocak-Mayıs döneminde 750 bin kişi bireysel kredi ve kredi kartı borcunu ödeyemediği için yasal takibe düştü. Bu durum, aile fertleriyle birlikte yaklaşık 3 milyon insanı etkiliyor. Takibe düşen kişi sayısının 1 milyona ulaşmasıyla birlikte bu durum doğrudan 5 milyon kişiyi etkileyecek. Tüketicinin toplam borcu 72 milyar TL’ye ulaştı. 3 milyon yurttaş, ekonomiden tamamen kopmuş durumda ve icra kapısına düşmüş durumda. Sokağın ekonomisi, bu olumsuzlukların giderek artacağını gösteriyor. Yurttaş, kredi kartı borcunun asgari tutarını bile ödeyemez durumda. Ödenemeyen borçlar için aylık %5 faiz uygulanmakta. Örneğin, 1,000 TL harcama yapıldığında, bir sonraki ay asgari tutarın %40’ını ödeseniz bile, hiç harcama yapmadığınız takdirde bu borcu kapatmak 55 ay sürüyor. Uzun zamandır tüketicileri, banka borçlarının patlayacağı konusunda uyarıyoruz. Patlama durumunda toplumsal barış bozulacak, huzurumuz kaçacak. Şimdiden önlem almak gerekiyor.
Önlemler ve Çözüm Önerileri
Yasal takip süresinin 90 günden geçici olarak 180 güne çıkarılması gerektiğini savunuyoruz. Ayrıca, çevrilemeyen banka borç stoku için borçların yapılandırılmasına yönelik bir yasanın çıkarılması elzemdir.
Dolandırıcılık Olaylarındaki Artış
Son dönemlerde dolandırıcılık olaylarının artış göstermesinin birçok nedeni var. Ekonomik zorluklar, insanların daha fazla risk almalarına ve bu tür dolandırıcılıklara maruz kalmalarına neden oluyor. Tüketicilerin bilinçlendirilmesi ve dolandırıcılığa karşı daha fazla önlem alınması gerekiyor.