Bütçe Açıkları ve Harcamalar Üzerine Detaylı Bir İnceleme
HARCAMALAR hız kesmeden devam ederken, Türkiye’de bütçe açıklarının 8 aylık toplamı 1 trilyon liraya yaklaştı. Ağustos ayında ise bütçe açığı, 129.5 milyar lira olarak kaydedildi. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre, ağustos ayında Hazine’nin toplam gelirleri 690 milyar 720 milyon lira, giderleri ise 820 milyar 314 milyon lira seviyesine ulaştı. Bu durum, geçen yılın aynı ayına kıyasla ciddi bir değişimi ortaya koyuyor; 2023 yılı Ağustos ayında bütçe 51 milyar 720 milyon lira fazla verirken, 2024 Ağustos ayında 129 milyar 594 milyon lira açık verdi. Böylece, bütçe dengesindeki bozulma oranı bir yılda yüzde 352’ye çıktı.
Ağustos ayındaki bütçe durumu, yılın genel performansı ile paralellik gösteriyor. Ocak-Ağustos dönemi itibarıyla bütçe gelirleri, bir önceki yıla göre yüzde 62.3 oranında artarak 5 trilyon 253 milyar liraya ulaşmış durumda. Bu süreçte, hem bireylerden hem de şirketlerden toplanan vergi geliri 4 trilyon 401 milyar lirayı buldu. Ancak bu gelirin 5 trilyon lirayı aşmasına rağmen, harcamalardaki artışla birlikte bütçedeki açık karşılanamadı. Hazine’nin giderleri ise Ocak-Ağustos döneminde 6 trilyon 226 milyar lira olarak kaydedildi.
Bütçe Açığı 2.5 Kat Arttı
2023 yılının Ocak-Ağustos döneminde merkezi yönetim bütçesi 383 milyar 384 milyon lira açık verirken, bu yılın aynı döneminde 973 milyar 554 milyon lira açık ortaya çıktı. Bu da bütçe açığının bir yılda yüzde 153.9 oranında artarak 2.5 kat büyümesine yol açtı. Yılın sekiz ayında, bütçenin Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) geliri yüzde 70 artarak 871.7 milyar liraya ulaşırken, dahilde alınan Katma Değer Vergisi (KDV) ise yüzde 111.2 oranında büyüyerek 602.9 milyar liraya yükseldi. İthalattan alınan KDV, 860.1 milyar lira olarak kaydedilirken, harçlardan 118.4 milyar lira toplandı. Bu sekiz aylık süreçte, vergi gelirlerinde en büyük artışın, enflasyon muhasebesi uygulanmayan bankacılık sektöründen geldiği görüldü. Banka ve sigorta muamele vergisi geliri, bir yıl içinde yüzde 183.7 oranında artarak 209.3 milyar liraya ulaştı.
Ağustos Ayında Gelirlerdeki Değişim
Ağustos ayında bütçe gelirleri arasında dikkat çeken bir unsur, Gelir Vergisi’ndeki artış ile Kurumlar Vergisi’ndeki sert düşüştür. Bütçenin Kurumlar Vergisi geliri, ağustos ayında yüzde 87.3 oranında azaldı; 2023 Ağustos’ta 161 milyar lira olan gelir, 2024 Ağustos’ta 20.4 milyar liraya kadar düştü. Öte yandan, Gelir Vergisi’nin büyüklüğü bir yılda iki katına çıktı. 2023 Ağustos’ta 68.1 milyar lira olan Gelir Vergisi, 2024 Ağustos’ta 136 milyar liraya yükseldi. Ağustos ayı bütçe gelirlerinin yüzde 23.6’sı Gelir Vergisi’nden, yüzde 22.2’si ÖTV’den oluşurken, Kurumlar Vergisi’nin payı yalnızca yüzde 3.5’e geriledi.
Bütçenin Faiz Yükü
Bu yıl itibarıyla bütçenin faiz yükü 764 milyar liraya ulaştı. 2023 yılının Ocak-Ağustos döneminde 400 milyar 100 milyon lira olan bütçenin faiz giderleri, bir yıl içinde yüzde 91 oranında artış gösterdi. Bu yılın sekiz ayında bütçenin faiz gideri toplamda 764 milyar 8 milyon lira oldu. Ayrıca, bütçenin personel giderleri, bir yıl içinde yüzde 113.1’lik bir artışla 1 trilyon 761 milyar liraya yükseldi. Ocak-Ağustos döneminde cari transferlere aktarılan kaynak, yıllık bazda yüzde 70.5 artışla 2 trilyon 407 milyar liraya ulaştı. Bu üç kalem, bütçe harcamalarındaki en büyük payı oluşturuyor.